آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

منظور شیعه از نذر برای هر یک از اولیاء الهی، هدیه کردن ثواب حاصل از نذر برای اوست. در نذر گوسفند نیز عمل و نام برای خدا و ثواب برای اولیاء خدا و گوشت آن برای فقراست. این عمل هیچ گونه منافاتی با توحید ندارد و اکثریت اهل سنت نیز همین گونه درباره نذر و قربانی عمل می کنند.

برای پاسخ به این سوال باید «نذر» و «قربانی»، را تعریف و سپس «نظر علما» و «عمل» شیعه را بررسی کنیم تا به جواب دقیقی برسیم.

تعریف نذر:

مرحوم امام خمینی(ره) در تعریف نذر می نویسد: «النذر هو الالتزام بعمل للَّه تعالى على نحو مخصوص»(1)‏؛ (نذر بر عهده گرفتن و انجام كارى است براى خدا به شكل مخصوص). و یا اینکه انسان چيزي را بر خودش واجب كند كه در واقع واجب نيست.(2) در حقيقت، نذر عهدى است كه نذركننده با خدا مى ‏بندد كه اگر به اذن پروردگار، حاجتى از حاجتش برآورده شود، كار خيرى را انجام دهد، مثلًا روزه بگيرد يا به تعدادى فقير كمك نمايد و اگر نذرش به واسطه يكى از بندگان پاك و صالح خدا برآورده شود، به زيارت قبر آن فرد صالح برود و يا براى تعمير و آبادانى قبرش مقدارى پول اهدا كند يا مالى را صدقه بدهد و ثوابش را به روح پاك آن بنده صالح هديه كند. عمل به چنين نذرى در صورت برآورده شدن حاجت، واجب است.(3) اين گونه نذر ميان مسلمانان رايج است. كارى را براى خدا نذر مى‏ كنند و ثواب آن را به يكى از اولياى خدا و بندگان صالح هديه مى‏ كنند، گاهى هم مى‏ گويند: اين گوسفند، نذر پيامبر، و مقصود جهت سود بردن از آن نذر است.(4)

تعریف قربانی:

قربانی نیز به عملی گفته می شود که سبب تقرب و نزدیکی به خدا شود.(5) اين عمل را از آن نظر كه عبادت است و وسيله تقرّب به خداست، «قربان» مى‏ گويند: «وَالْقُرْبانُ ما يُقْصَدُ بِهِ الْقُرْبُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ مِنْ اعْمالِ الْبِرِّ»؛ (قربان، هر كار نيكى است كه انسان به‏ وسيله آن بخواهد به رحمت خدا نزديك شود). قربانی کردن در اسلام از جایگاه رفیعی بر خوردار است. رزق و روزى بینوايان و فقراست که از سوى خدا واجب شده است و اين يكى از علت هاى تشريع حكم وجوب قربانی است. در موسم حج حيوانات فراوانى قربانى مى‏ شوند كه يكى از دلائل مهم وجوب قربانى، توزيع گوشت آنها ميان فقرا و مساكين است.(6) قربانى عبادت است، بايد با نيّت خالص و با مال حلال تهيه شده باشد.(7)

جواب از شبهه نذر و قربانی شیعه:

حال به سوال بر می گردیم و می پرسیم که شيعيان، بلكه گروهى از مسلمانان، براى اولياى الهى نذر مى كنند و مى گويند: اين گوسفند نذر پيامبر(صلَّى اللّه عليه و آله) و يا امام حسين(عليه السلام) است، در حالى كه نذر براى غير خدا جايز نيست. آیا این نوع نذر با توحید منافات ندارد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که نذر براى غير خدا دو صورت دارد:

1. نذر كردن براى بندگان خدا به نيّت تقرّب و جلب رضايت آنان (بدون توجه به خشنودى و يا خرسندى خدا).

روشن است چنين رفتارى، نوعى شرك و به منزله بت پرستى و باطل است.

2. نذر یک عمل خدا پسندانه برای تقرب به خدا و جلب رضايت او و هديه ثواب آن به يكى از اولياء الهى.

نذر كردن با چنين قصد و نيت پاك، بدون شک كارى پسنديده و درخور ستايش است.

آنچه موجب سؤال مى شود، و احياناً افراد را به اشتباه دچار مى كند، تشابه و يكسان بودن دو تعبير در مقام نذر است.

صيغه صحيح در چنین نذری اين است كه گفته شود: «للّه علىّ إن قُضِيتْ حاجتى أن أذبح هذه الشاة للنبى(صلَّى اللّه عليه و آله)»؛ (براى خدا تعهد مى كنم: اگر حاجت من برآورده شد، اين گوسفند را براى پيامبر ذبح كنم). ولى غالب مردم به خاطر ناآگاهى، يا خلاصه گويى مى گويند: «هذا للنبى»، يا «نذرتُ هذا للنبى».(8)

البته نیت و عقیده چنین افرادی با روش صحیح منطبق است؛ چرا که آنها عمل را برای خدا بر عهده گرفته و در صدد کسب رضایت خدا هستند و در نیت خود برای تقرب به خدا این کار را انجام می دهند.

گاهی نیز از طرف پیروان وهابیت شبهه ای علیه شیعه با عبارات و ادبیات گوناگون مطرح می‌ شود که شیعیان هنگام ذبح قربانی به جای «بسم الله» نام «امام حسین» و یا دیگر امامان خود را می‌برند!!! لذا قربانی که توسط شیعیان صورت می‌گیرد، برای غیر خداست و به همین‌ دلیل گوشت این حیوانات نجس و خوردن آنها حرام است!!!

جواب این دروغ پراکنی با توجه به نظر علما و عمل شیعه روشن می شود؛ چنانکه «شيخ جعفر كاشف الغطاء» به «امير عبدالعزيز بن سعود» به صورت صريح و آشكار درباره قربانی می نویسد: «احدى از مسلمانان در اين مسئله شك ندارد كه اگر كسى به قصد عبادت، حيوانى را براى غير خدا قربانى كند، قطعاً چنين كسى از دايره مسلمانان خارج است؛ چه معتقد به الوهيت و خدايى آن غير باشند يا نباشند. چون نفس اين كار عبادت غير خدا محسوب مى‏ شود. اما اگر كسى به نيابت از پيامبران يا اوصيا و مؤمنين قربانى كند تا ثواب اين عمل به آنها برسد، اجر و پاداش‏ بسيار بزرگى دارد...، و من به خدايى كه جانم در قبضه قدرت اوست، سوگند مى‏ خورم از وقتى كه خود را شناخته‏ ام تا امروز، نه ديدم و نه شنيدم كه كسى از مسلمانان، حيوانى را ذبح يا نَحر كرده باشد و در هنگام نيتِ قربانى، نام پيامبر يا وصى يا بنده‏ اى از بندگان صالح خدا را برده باشد و تنها قصد آنان اهداى ثواب به آن بزرگواران است».

همچنین «شيخ محمد امين زين‏ الدين» -يكى از علماى بزرگ‏ معاصر نجف- درباره نذر این گونه می نویسد: «نذر يكى از انواع عبادت است و از همين جهت قطعاً بايد قصد قربت در آن لحاظ شود و نذر براى غير خدا جايز نيست و انبيا و اوليا و مساجد و ... همه مصاديق و وجوهِ قصد قربت است كه با گرامى‏ داشت آنها انسان به خدا نزديك مى‏ شود. نذر براى غير خداى سبحان جايز نيست؛ چه براى رسول يا نبى يا ولى يا فرشته يا بنده صالح خدا باشد. همچنين نذر كردن براى كعبه و مشاهد و مساجد و معابد و ... نيز جايز نيست».

فرق است بين اينكه كسى تنها براى خدا و به قصد نزديك شدن به او نذرى كند و بين اينكه از اساس، نذر را براى خودِ نبى يا ولى يا معبد يا مشهد انجام دهد كه در اين صورت، اصلا نذر منعقد نشده و جايز هم نيست؛ چون براى غير خدا انجام شده است و اين همان نذرى است كه در كتب فقهای شيعه، تصريح به عدم جواز آن شده است.(9)

نظر علمای اهل سنت درباره نذز و قربانی:

به نظر علماى اهل سنّت‏ نیز اگر قصد نذركننده، خود ميت و تقرّب به او از اين راه باشد جايز نيست، ولى اگر قصد او خداى متعال است و نيتش آن است كه زنده ‏ها از آن به نحوى بهره ببرند و در ضمن ثواب آن براى كسى باشد كه براى او نذر شده، در اين صورت وفاى به نذر واجب است. چنانکه در صحیح مسلم چنین آمده است: «شكّى نيست كه نذر براى غير خدا به اين قصد كه آن شخص شايستگى براى نذر را دارد از آن جهت كه مالك اشيا بوده و زمام امور به دست او است، كفر و شرك محسوب مى‏ شود. ولى اگر مقصود نذركننده اين باشد كه نذرش در واقع صدقه‏ اى باشد تا ثواب آن را به اولياى الهى هديه نمايد، قطعاً اشكالى ندارد. پيامبراكرم(صلی الله علیه و آله) به دخترى كه براى مادرش عملى را نذر كرده بود، فرمود: به نذر خود عمل كن».(10)

ابن تيميه می نویسد: «نذر برای قبرها و یا کسانی که در کنار آن هستند جایز نیست؛ نه پول، نه روغن، نه شمع، نه حیوان و نه غیر اینها؛ تمام این نذرها عملی خلاف شرع است».(11) ‏

«عزامى» از فقهای عامه در ردّ ادعای ابن تيميه مى‏ گويد: «هرگاه كسى براى پيامبر(صلی الله علیه و آله) ذبح كرد، يا چيزى را بر او نذر نمود، او قصد ندارد جز آنكه تصدّقى از ناحيه آن حضرت با اين عمل بدهد، و ثواب آن را به پيامبر(صلی الله علیه و آله) عرضه نمايد. لذا اين عمل از نوع هداياى زنده‏ ها بر مردگان است كه مشروع بوده و هديه دادن آن ثواب دارد».(12)