آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در نهج البلاغه به دَه وصف خدا اشاره كرده كه همه آنها انگيزه هاي تقوا هستند: «اى بندگان خدا! شما را به تقوا از خدايى سفارش مى كنم كه مدّت زندگى شما را معين نموده، لباس هاى زيبا بر شما پوشانده، زندگى پر وسعت به شما داده، حساب را بر گِردتان قرار داده، جزا را مراقبتان نموده و با نعمت هاى گسترده مُقدَّمتان داشته و با دلايل روشن، بيمتان داده، خدايى كه تعدادتان را مى داند و مدت هاى كوتاهى براى توقفتان مقرر كرده و جهانى را براي آزمايش قرار داده تا آزموده شويد و در برابر اعمال تان، حسابرسى شويد».

امام علی(عليه السلام) در خطبه 83 نهج البلاغه بعد از حمد و ثناى الهى و شهادت به نبوّت پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) به سراغ سرنوشت سازترين مسأله در زندگى انسانها؛ يعنى تقوا مى رود و همه را به تقواى الهى توصيه مى كند و براى خداوند دَه وصف بيان مى نمايد كه همه آنها انگيزه هاي تقوا هستند.
حضرت مى فرمايد: (اى بندگان خدا! شما را به تقوا و ترس از خدايى كه مَثَل هايى براى بيان حقايق ذكر كرده است، سفارش مى كنم)؛ «أُوصِيكُمْ عِبَادَاللهِ بِتَقْوَى اللهِ الَّذِي ضَرَبَ الاَمْثَالَ». منظور، مثالها و تشبيهاتى است كه در قرآن مجيد و سخنان پيامبر(صلى الله عليه وآله) و معصومين(عليهم السلام) آمده و حقايق عقلى را به ذهن آدمى نزديك مى كند. سپس مى فرمايد: (همان خداوندى كه مدّت زندگى شما را معيّن فرموده است)؛ «وَ وَقَّتَ لَكُمُ الآجَالَ». آرى هر كس و هر امّتى سرآمدِ عمرى دارد و مُهر فنا بر جبين همه موجودات خورده است. بديهى است انسان هنگامى كه توجّه به ناپايدارى زندگى دنيا و سرآمد عمر پيدا كند، به سوى تقوا گام برمى دارد.
در سومين و چهارمين وصف مى فرمايد: (همان خداوندى كه لباس هاى زيبا بر شما پوشانيد و زندگى پر وسعت به شما بخشيد)؛ «وَ أَلْبَسَكُمُ الرِّيَاشَ(1)وَ أَرْفَغَ(2)لَكُمُ الْمَعَاشَ». در اين تعبير، امام(عليه السلام) نخست از ميان تمام نعمت ها، مسأله لباس را مطرح كرده سپس به تمام مواهب معاش و زندگى اشاره مى كند. اين ذكر خاصّ قبل از عام، شايد از اين جهت باشد كه لباس از مهمترين نعمت ها است، نه تنها انسان را از سرما و گرما حفظ مى كند و در برابر حوادث و ضرباتى كه از هر سو ممكن است وارد شود محافظت مى نمايد و عيوب آدمى را مى پوشاند؛ بلكه از اين نظر كه تقوا در آيات قرآن به لباس تشبيه شده، اين تعبير، تناسبى با اصل سخن كه دعوت به تقوا است دارد.
در بيان پنجمين و ششمين وصف مى فرمايد: (خدايى كه حساب و شمارش را بر گِرد شما قرار داد و جزا [كيفر و پاداش الهى] را مراقب شما نمود [تمام اعمال شما تحت حساب است و پاداش و كيفر الهى در انتظار شماست])؛ «وَ أَحَاطَ بِكُمُ الاِحْصَاءَ وَ أَرْصَدَ لَكُمُ الْجَزَاءَ».
در هفتمين و هشتمين وصف مى فرمايد: (همان كسى كه شما را با نعمت هاى گسترده و بخشش هاى وسيع [خود] مقدّم داشته و با دلايل رسا و روشن، شما را [از مخالفت فرمانش] بيم داده است)؛ «وَ آثَرَكُمْ بِالنِّعَمِ السَّوَابِغِ وَ الرِّفَدِ(3)الرَّوَافِغِ(4)وَ أَنْذَرَكُمْ بِالْحُجَجِ الْبَوَالِغِ». ذكر اين دو، (نعمت هاى الهى و انذارهاى او) در كنار يكديگر، مى تواند اشاره به اين نكته باشد كه خداوند در عين بخشش نعمت هاى بى حساب، به انسانها هشدار مى دهد كه از اين نعمت ها سوء استفاده نكنند و آنها را در طريق صلاح و سعادت و رستگارى كمك بگيرند.
در نهمين و دهمين وصف مى فرمايد: (همان خدايى كه تعداد شما را به خوبى مى داند و مدّت هاى كوتاهى براى توقّف در اين جهان، براى شما مقرّر كرده، جهانى كه قرارگاه آزمايش و سراى عبرت است، در آن آزموده مى شويد و در برابر اعمالى كه انجام داده ايد، حسابرسى خواهيد شد!)؛ «فَأَحْصَاكُمْ عَدَداً وَ وَظَّـفَ لَكُمْ مُدَداً(5)فِي قَرَارِ خِبْرَةٍ(6)وَ دَارِ عِبْرَةٍ، أَنْتُمْ مُخْتَبَرُونَ فِيهَا وَ مُحَاسَبُونَ عَلَيْهَا». با اين كه در دومين وصف، اشاره به سرآمد عمرها شده و در پنجمين وصف سخن از شمارش و اِحصاى انسانها به ميان آمده، باز در اينجا اين دو وصف تكرار شده و اين به خاطر اهمّيّت فوق العاده آنها و تأثير آنها در ظهور و بروز حقيقت تقوا در وجود آدمى است.
اين احتمال نيز وجود دارد كه اين تكرار، براى افاده معناى جديدى باشد. در جمله هاى پيشين سخن از احاطه اِحصا، به اعمال آدمى بود و به همين دليل بلافاصله بعد از آن سخن از جزاى اعمال به ميان آمد و در اينجا اشاره به اِحصاى خود آدميان است كه هيچ كس در مراقبت هاى الهى از قلم نخواهد افتاد؛ آن گونه كه قرآن مى گويد: «إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّموَاتِ وَ الاَرْضِ إِلَّا آتِى الرَّحْمنِ عَبْداً * لَقَدْ أَحْصيهُمْ وَ عَدَّهُمْ عَدّاً»(7)؛ (تمام كسانى كه در آسمانها و زمين هستند بنده اويند [و سر بر فرمانش دارند] همه آنها را شمارش كرده و دقيقاً تعداد آنها را مى داند).(8)