آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در نهج البلاغه دو ديدگاه درباره «دنيا» وجود دارد؛ ديدگاه ابزارىِ جهان و ديدگاه هدفىِ آن. اگر امكانات اين جهان، مال ها، ثروت ها، مقام ها و نعمت ها، وسيله اى براى وصول به سعادت جاويدان و زندگى شايسته سراى آخرت باشد چيزى از آن بهتر نيست و اگر همانند بُتى گردد كه انسان در برابر آن سجده كند، چيزى از آن بدتر نيست. ديدگاه نخست، انسان ها را به پاكى، تقوا، آزادگى و عزّت فرا مى خواند و ديدگاه دوم، به حرص و آز و ظلم و بيدادگرى و ذلّت.

امام علی(ع) در خطبه 63 نهج البلاغه ابتداء مى فرمايد: (انسانها به وسيله دنيا آزمايش مى شوند)؛ «اُبْتُلِيَ النَّاسُ بِهَا فِتْنَةً»، سپس مى افزايد: (آنچه از دنيا را به خاطر دنيا به دست آورند، از آن جدا مى شوند و حساب آن را بايد پس بدهند)؛ «فَمَا أَخَذُوهُ مِنْهَا لَهَا أُخْرِجُوا مِنْهُ وَ حُوسِبُوا عَلَيْهِ». در فراز بعدی، در تكميل اين سخن مى فرمايد: (و آنچه را كه از دنيا براى غير اين جهان به دست آورند، به آن خواهند رسيد و در آن خواهند ماند)؛ «وَ مَا أَخَذُوهُ مِنْهَا لِغَيْرِهَا قَدِمُوا عَلَيْهِ وَ أَقَامُوا فِيهِ».
اين، اشاره به دو ديدگاه معروفى است كه در «نهج البلاغه» كراراً روى آن تكيه شده است: ديدگاه ابزارىِ جهان و ديدگاه هدفىِ آن؛ اگر امكانات اين جهان، مال ها، ثروت ها، مقام ها و نعمت ها، وسيله اى براى وصول به سعادت جاويدان و زندگى شايسته سراى آخرت باشد چيزى از آن بهتر نيست و اگر همانند بُتى گردد كه انسان در برابر آن سجده كند، چيزى از آن بدتر نيست. ديدگاه نخست، انسان ها را به پاكى، تقوا، آزادگى و عزّت فرا مى خواند و ديدگاه دوم، به حرص و آز و ظلم و بيدادگرى و ذلّت.
ديدگاه اوّل، نعمت هاى فانى دنيا را مبدّل به نعمت هاى باقى آخرت مى كند و ديدگاه دوم سبب زوال نعمت ها و باقى ماندن مسئوليّت هاى آنهاست. از اينجا روشن مى شود كه چرا در بسيارى از آيات و روايات دنيا مدح شده و در بخش مهمّ ديگرى، نكوهش دنيا گرديده است؛ ممكن است ناآگاهان در ابتداى نظر، آنها را متضادّ ببينند، در حالى كه هر يك در جاى خود صحيح و در واقع مكمّل يكديگرند؛ يكى اشاره به دنياى ابزارى دارد و ديگرى به دنياى هدفى.(1)