آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

منظور اين است که وقتي «قابيل» تهديد خود را عملى كرد و «هابيل» را به قتل رساند بار گناهان گذشته هابيل بر دوش قابيل افتاد؛ چراكه در قيامت بايد غرامت قتل برادرش را بدهد و چون عمل صالحى ندارد بايد گناهان هابيل را بپذيرد. امام باقر(ع) نيز مى فرمايد: «كسى كه مؤمنى را عمداً به قتل برساند خداوند تمام گناهان [مظلوم] را بر قاتلش مى نويسد و مقتول از تمام گناهان پاك مى شود».

آيه 29 سوره مائده درباره فرزندان آدم، «هابيل» و «قابيل» است هنگامى كه قربانى هابيل به خاطر اخلاصش در پيشگاه خدا پذيرفته شد و قربانى قابيل به خاطر عدم خلوصش رد شد، آتش حسد در درون قابيل شعله ور گشت و برادرش را تهديد به قتل كرد، هابيل گفت: اگر تو قصد مرا كنى من قصد قتل تو را نخواهم كرد. من از خدا مى ترسم. سپس افزود: (من مى خواهم بار گناه من و خودت را بر دوش كشى و از دوزخيان باشى و همين است سزاى ستمكاران!)؛ «اِنّى اُريدُ اَنْ تَبُوْءَ بِاِثْمى وَ اِثْمِكَ فَتَكُوْنَ مِنْ اَصْحابِ النّارِ وَ ذلِكَ جَزاءُ الظّالِمينَ».
حال سؤال مهمّى كه اينجا مطرح است اينكه منظور از گناه هابيل كه به دست برادرش كشته شد چه گناهى بوده كه بر دوش برادر قاتلش قرار مى گرفت؟ و اصولا اين سخن با توجه به آيه «اَلاّ تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرَى»(1)؛ (هيچكس بار گناه ديگرى را بر دوش نمى كشد) چگونه مى تواند قابل قبول باشد؟! مفسّران معروف هركدام راهى را در اينجا برگزيده اند كه غالباً نياز به تقديرى در آيه دارد و منظور از «اِثْمى»؛ (گناهان من)، «اِثْمَ قَتْلى»؛ (گناه قتل من) مى باشد.
ولى مناسب ترين معنا اين است كه آيه تقديرى ندارد و منظور اين است اگر تهديد خود را عملى كنى و مرا به قتل برسانى بار گناهان گذشته من بر دوش تو خواهد افتاد؛ چراكه در قيامت بايد غرامت قتل مرا بدهى و چون عمل صالحى ندارى بايد گناهان مرا بپذيرى! حديثى از امام باقر(عليه السلام) در تفسير آيه نقل شده كه همين معنا را تأييد مى كند، مى فرمايد: «مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً اَثْبَتَ الله عَلى قاتِلِهِ جَميعَ الذُّنُوبِ وَ بَرِىءَ الْمَقْتُولُ مِنها وَ ذلِكَ قَوْلُ الله عَزَّوَجَلَّ: اِنّى اُريدُ اَنْ تَبُوأَ بِاِثْمى وَ اثْمِكَ فَتَكُونَ مِنْ اَصْحابِ النّارِ»؛ (كسى كه مؤمنى را عمداً به قتل برساند خداوند تمام گناهان [مظلوم] را بر قاتلش مى نويسد و مقتول از تمام گناهان پاك مى شود و اين است معناى سخن خداوند متعال «اِنِّى اُريدُ...».(2)
در روايت ديگرى كه از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) نقل شده (هرچند ناظر به خصوص تفسير آيه نيست) اين معنا نيز منعكس است. در اين روايت مى خوانيم: «يؤْتى يَوْمُ الْقِيامَةِ بِالظّالِمِ وَ الْمَظْلُومِ، فَيُوْخَذُ مِنْ حَسَنَاتِ الظَّالِمِ فَتُزادُ فِي حَسَناتِ الْمَظْلُومِ، حَتّى يُنْتَصَف، فَاِنْ لَمْ تَكُنْ لَهُ حَسَناتٌ اُخِذَ مِنْ سَيِّئاتِ الْمَظْلُومِ فَتُطْرَحُ عَلَيْهِ»(3)؛ (روز قيامت، ظالم و مظلوم را حاضر مى كنند و از حسنات ظالم مى گيرند و بر حسنات مظلوم اضافه مى كنند تا حقّ او گرفته شود و اگر ظالم حسناتى نداشته باشد، از سيّئات مظلوم مي گيرند و بر ظالم مى افكنند).(4)