آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در قرآن ضمن برشمردن مراحل مختلف رشد جنين كه هر كدامشان عالم پيچيده و عجيبى است، مى فرمايد: «اينها همه به خاطر آن است كه بدانيد خداوند حق است و نيز بدانيد كه او مردگان را زنده مى كند و بر هر چيز تواناست». در اين آيه به پنج مرحله از مراحل تكامل انسان (نطفه، علقه، مضغه، تكامل هاى بعدى و تولد از مادر) اشاره شده كه هركدام حياتى است نوين و تولدى است جديد و صحنه اى است از صحنه هاى معاد.

در آيات 5 و 6 سوره حج روي سخن به تمام انسانها است، انسانهائي كه در پهنه زمان و مكان بدون استثناء زندگي دارند، مى فرمايد: (اى مردم! اگر در رستاخيز و قيامت شك داريد [به اين نكته توجه كنيد كه] ما شما را از «خاك» آفريديم، سپس از «نطفه» و بعد از آن از «علقه» [قطعه خون بسته شده] سپس از «مضغه» [چيزى شبيه گوشت جويده شده] كه بعضى داراى شكل و خلقت است و بعضى بدون شكل، هدف اين بود كه ما براى شما روشن سازيم [كه ما بر همه چيز قدرت داريم])؛ «يا اَيُّهَا النّاسُ اِنْ كُنتُمْ فى رَيْب مِنَ الْبَعْثِ فَاِنّا خَلَقْناكُمْ مِنْ تُراب ثُمَّ مِنْ نُطْفَة ثُمَّ مِنْ عَلَقَة ثُمَّ مِنْ مُضْغَة مُخَلَّقَة وَ غَيْرِ مُخْلَّقَة لِنُبَيِّنَ لَكُمْ». به اين ترتيب به چهار مرحله از مراحل خلقت انسان اشاره مى كند (مرحله خاك، سپس نطفه، بعد از آن علقه، بعد مضغه كه هر كدام براى خود عالم پيچيده و عجيبى است).
بعد چنين ادامه مى دهد: (سپس جنين هايى را كه بخواهيم [زنده متولد شوند] تا زمان معيّنى در قرارگاه رحم مادران نگه مى داريم [تا دوران تكامل خود را طى كنند و آنچه را صلاح بدانيم ساقط مى كنيم])؛ «وَ نُقِرُّ فى الاْرْحامِ ما نَشاءُ اِلى اَجَل مُسَمّى». و سرانجام بعد از پيمودن اين راه پرفراز و نشيب: (ما شما را به صورت طفل كامل از عالم رحم بيرون مى فرستيم)؛ «ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلا». سپس به مراحل مختلف زندگى انسان در دنيا اشاره كرده، بعد به جهان نباتات روى مى آورد و مثال ديگرى از قرار گرفتن دانه هاى نباتى در رحم زمين و زنده شدن زمين هاى مرده به وسيله باران اشاره مى كند و مى افزايد: (اينها همه به خاطر آن است كه بدانيد خداوند حق است [و پايه هاى توحيد در درون جان شما محكم شود] و نيز بدانيد كه او مردگان را زنده مى كند و بر هر چيز تواناست)؛ «ذلِكَ بِاَنَّ اللهَ هُوَ الْحَقُّ وَ اَنَّهُ يُحْيِى الْمَوْتى وَ اَنَّهُ عَلى كُلِّ شَىء قَديرٌ». به اين ترتيب گاه از زاويه توحيد به اين پديده هاى مهم جهان هستى مى نگرد و گاه از زاويه معاد. در اين آيه، دقائق و لطائفى است كه توجه به آنها، ما را در رسيدن به اين دو هدف كمك مى كند:
1- با اين كه منكران معاد، به طور قطع آن را نفى مى كردند، قرآن آنها را مخاطب ساخته مى گويد: «اگر شما در شك و ترديد هستيد...» اشاره به اين كه هيچ گونه دليلى بر نفى اين حقيقت وجود ندارد، حداكثر چيزى كه ممكن است اين است كه در معاد شك و ترديد داريد و واضح است كه چنين كسى بايد به تحقيق بپردازد نه به انكار! جالب اين كه «رَيْب» در اين جا به صورت نكره آمده كه در اين گونه موارد براى بيان حقارت است؛ يعنى شك شما در اين زمينه نيز شك ضعيف و ناچيزى است چراكه دلايل معاد مشهود است.
2- در اين آيه، نخست از آفرينش انسان از خاك سخن گفته شده، اين تعبير ممكن است اشاره به آفرينش «آدم» باشد كه از خاك بود و يا اشاره به آفرينش همه انسان ها، چون قسمت مهم بدن انسان را موادى تشكيل مى دهد كه از خاك گرفته شده و در هر صورت پيدايش انسان از آن دليل روشنى بر امكان احياى مردگان است.
3- در اين آيه علاوه بر آفرينش انسان از خاك به پنج مرحله از مراحل تكامل انسان (نطفه، علقه، مضغه، تكامل هاى بعدى و تولد از مادر) اشاره شده و بعداً به مسأله «بلوغ جسمانى و روحى» و بعد «كهولت و پيرى» اشاره مى كند كه مجموعاً هفت مرحله مختلف را تشكيل مى دهد، هر چند تكيه سخن ما فعلا در همان پنج مرحله نخست است كه هركدام حياتى است نوين و تولدى است جديد و صحنه اى است از صحنه هاى معاد.
4- تعبير «لِنُبَيِّنَ لَكُمْ»؛ (تا براى شما آشكار سازيم) تعبير سر بسته اى است كه همه مى تواند اشاره به علم و قدرت آفريدگار و مسأله توحيد باشد و هم مسأله معاد و حيات پس از مرگ.
5- جالب اين كه تمام اين تحولات عظيم و عجيب كه در دوران جنينى به وقوع مى پيوندد و فاصله بسيار طولانى ميان نطفه، آن ذرّه ناچيز را با انسان كامل مى پيمايد، در زمان بسيار كوتاهى رخ مى دهد، در حدود نه ماه، به طورى كه اگر عجايب و شگفتى هاى آن بر روى كاغذ نوشته شود به جرئت مى توان گفت: مطالعه آن بيش از اين زمان وقت لازم دارد. آيا با وجود چنين نشانه هاى روشن، در برابر ما جاى اين دارد كه كسى در مسأله امكان معاد، ترديدى به خود راه دهد؟(1)