آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آيات قرآن مشتمل بر تهديدات مختلفی نسبت به منكران رستاخيز و معاد است. در يكجا تعبير به «ضَلال بَعيد» مي فرمايد يعني آنها در گمراهي عميقي هستند و در سوره «اعراف» تهدید می کند: «كساني كه آيات ما را تكذيب كردند اعمالشان نابود مى شود» و در آيه ديگر می گوید: «براى آنها كه به قيامت ايمان نمى آورند عذاب دردناكى آماده شده است». در سوره ديگر مي فرمايد: «ما امروز شما را فراموش مى كنيم همان گونه كه شما ديدار امروز را فراموش كرديد» و در جاي ديگر منكران معاد را به خلود در آتش و جاودانگى عذاب تهديد مى كند.

آيات قرآن مشتمل بر تهديدات مختلف نسبت به منكران رستاخيز و معاد است، مثلا در آيه 18 سوره شوری مى فرمايد: (آگاه باشيد كسانى كه در قيامت ترديد مى كنند در گمراهى عميقى هستند)؛ «اَلا اِنَّ الَّذِينَ يُمارُونَ فى السّاعَةِ لَفى ضَلال بَعيد».
قابل توجه اين كه تعبير به «ضَلال بَعيد» در ده آيه از قرآن مجيد آمده است كه عموماً درباره كفّار، مشركان و منكران معاد است و اين تعبير به خوبى نشان مى دهد كه گمراهى عميق از آنِ اين گروه است؛ چراكه اگر ايمان به خدا و روز جزا وجود داشته باشد، گمراهى جنبه سطحى خواهد داشت و احتمال هدايت و بازگشت به جاده حق زياد است؛ ولى انكار توحيد يا معاد، انسان را به آخرين مرحله گمراهى مى كشاند و از صراط مستقيمِ هدايت كاملا دور مى سازد. به تعبير ديگر دلايل خداشناسى و معاد آن قدر روشن است كه شبيه مسائل حسّى است و كسى كه در اين دو امر گرفتار گمراهى شود، گمراهى او عميق خواهد بود.
در سوره اعراف آيه 147 به مسأله «حبط اعمال»؛ (نابود شدن ثواب كارهاى نيك) منكران معاد اشاره كرده مى گويد: (كسانى كه آيات ما و لقاى آخرت را تكذيب كردند اعمالشان نابود مى شود، آيا جز آنچه را عمل مى كردند جزا داده مى شوند؟)؛ «وَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ لِقاءِ الاْخِرَةِ حَبِطَتْ اَعْمالُهُمْ هَلْ يُجْزَوْنَ اِلا ما كانُوا يَعْمَلُونَ».
بعضى از امور مانند «كُفر» سبب نابود شدن پاداش تمام اعمال نيك است؛ يعنى اگر كسى بى ايمان از دنيا برود تمام اعمال خيری كه انجام داده همچون خاكسترى در ميان يك تندباد محو و نابود مى شود، آيه فوق در مورد منكران آيات خدا و معاد همين را مى گويد و اين دليل روشنى بر اهميّت معاد از نظر قرآن مجيد است.
علاوه بر این، در سوره اسراء، آيه 10 كسانى را كه ايمان به آخرت ندارند صريحاً به عذاب اليم تهديد كرده، مى فرمايد: (و براى آنها كه به قيامت ايمان نمى آورند عذاب دردناكى آماده كرده ايم)؛ «وَ اَنَّ الَّذِينَ لايُؤْمِنُونَ بِالاْخِرَةِ اَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً اَليماً».
از يكسو مى گويد: «هم اكنون اين مجازات آماده است» تا كسى گمان نكند وعده نسيه داده شده و از سوى ديگر عذاب الهى را به «اليم» و دردناك بودن توصيف مى كند تا اهمّيّت ايمان به معاد را روشن تر سازد.
همچنین در سوره جاثیه، آيه 34 سه مجازات دردناك براى كسانى كه روز قيامت را به فراموشى بسپارند بيان كرده، مى فرمايد: (در قيامت [به كافران] گفته مى شود ما امروز شما را فراموش مى كنيم همان گونه كه شما ديدار امروز را فراموش كرديد)؛ «قِيْلَ الْيَوْمَ نَنْساكُمْ كَما نَسِيْتُمْ لِقاءَ يَوْمِكُمْ هذا»؛ (و جايگاه شما آتش است)؛ «وَ مأْواكُمُ النّارُ»؛ (و هيچ ياورى براى شما نيست)؛ «وَ ما لَكُمْ مِنْ ناصِرِيْن». در واقع به فراموشى سپردن قيامت، سرچشمه هر گونه ضلالت است. همان گونه كه قرآن مى گويد: «اِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَنْ سَبيلِ اللهِ لَهُمْ عَذابٌ شَديْدٌ بِما نَسُوا يَوْمَ الْحِسابِ»(1)؛ (كسانى كه از راه خدا گمراه گشتند عذاب شديدى دارند به خاطر اين كه روز حساب را به فراموشى سپردند).
البتّه خداوند همه جا حاضر است و همه چيز نزد او حاضر می باشد و فراموشى براى او معنا ندارد. منظور اين است كه اين فراموش كاران را چنان از رحمت خود بى نصيب مى سازد كه گويى آنها را به فراموشى سپرده است!(دقت كنيد)
بالأخره در سوره رعد آيه 5، منكران معاد را به خلود در آتش و جاودانگى عذاب تهديد مى كند. روى سخن را به پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) كرده، مى فرمايد: (اگر مى خواهى تعجب كنى عجيب است گفتار آنها كه مى گويند: آيا هنگامى كه خاك شديم به خلقت جديدى باز مى گرديم؟)؛ «وَ اِنْ تَعْجَبْ فَعَجَبٌ قَوْلُهُمْ أَاِذا مِتْنان وَ كُنّا تُراباً اِنّا لَفِى خَلْقِ جَديد».
سپس مى افزايد: (آنها كسانى هستند كه به پروردگارشان كافر شدند و غل و زنجيرهاست كه در گردنشان است و آنها اصحاب آتش اند، جاودانه در آن خواهند ماند)؛ «اُولئكَ اَلَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ وَ اُولئِكَ اْلاَغْلالُ فى اَعْناقِهِمْ و اُولئِكَ اَصْحابُ النّارِ هُمْ فِيْها خالِدُونَ».
در آغاز آيه، سخن از تعجب كفار مى گويد. سپس اين تعجب را از عجائب مى شمرد؛ يعنى آيا مطلبى به اين وضوح و با اين همه دلايل روشن، جاى تعجب دارد؟ و در پايان آيه، آنها را به صورت زندانيانى معرفى مى كند كه غل ها و زنجيرها بر گردن دارند، چه غل و زنجيرى سخت تر از تعصب و جهل و هواپرستى كه هر گونه آزادى انديشه را از آنها مى گيرد، تا آنجا كه مسأله اى به اين روشنى مايه تعجب آنها مى گردد؛ چرا كه مخالف هواى نفس و تقليد كوركورانه آنهاست.
توجه داشته باشيد نمى گويد: در قيامت، غل و زنجير بر گردن دارند؛ بلكه ظاهر آيه اين است كه هم اكنون چنين هستند، همان گونه كه در اشعار عرب آمده است: «لَهُمْ عَنِ الرُّشْدِ أَغْلالٌ وَ اَقْيادُ»؛ (آنها در برابر هدايت، غل ها و زنجيرها دارند). از مجموع آیات فوق روشن می شود که عدم اعتقاد به معاد سبب گمراهی و ضلالت است.(2)