آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در قرآن، مسأله «معاد» به صورت هاى مختلف مورد تأكيد قرار گرفته است. مى دانيم سوگند ياد كردن پسنديده نيست و لذا قرآن، مردم را از آن نهى مى كند ولى گاه مطلب به قدرى مهم است كه سوگند در مورد آن نه تنها ممنوع نيست بلكه لازم است؛ مثلا در سوره «تغابن» به پيامبر(ص) دستور مى دهد كه مؤكداً سوگند ياد كند كه قيامت در كار است، مى فرمايد: «كافران گفتند: هرگز برانگيخته نخواهند شد! بگو: آرى به پروردگارم سوگند كه همه شما برانگيخته خواهيد شد، سپس آنچه را عمل مى كرديد به شما خبر مى دهد و اين براى خدا آسان است».

قرآن، مسأله معاد و حيات پس از مرگ را همراه با تأكيدات فراوان مطرح كرده است تا بيانگر اهميّت خاصى باشد كه قرآن براى آن قائل شده است. در سوره نساء، آيه 87، سخن از روزي به ميان مي آورد كه هيچ شك و ترديدى در آن وجود ندارد؛ آنجا كه مى فرمايد: (هيچ معبودى جز الله نيست و به طور قطع همه شما را در روز قيامت كه شك و ترديدى در آن راه ندارد جمع مى كند)؛ «اَللهُ لا اِلهَ اِلا هُوَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ اِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ لارَيْبَ فِيهِ».(1) سپس براى تأكيد بيشتر مى افزايد: (چه كسى از خدا راستگوتر است؟!)؛ «وَ مَنْ اَصْدَقُ مِنَ الله حَديثاً». آغاز و انجام آيه و بند بند آن، هر كدام تأكيدى است بر اين مسأله و نشان دهنده ميزان اهميّتى است كه قرآن براى اين موضوع قائل است.(2)
در سوره تغابن، آيه 7 به پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) دستور مى دهد كه مؤكداً سوگند ياد كند كه قيامت و حشر و نشر در كار است، مى فرمايد: (كافران گفتند: هرگز برانگيخته نخواهند شد! بگو: آرى به پروردگارم سوگند كه همه شما برانگيخته خواهيد شد، سپس آنچه را عمل مى كرديد به شما خبر مى دهد و اين براى خدا آسان است)؛ «زَعَمَ الَّذينَ كَفَرُوا اَنْ لَن يُبْعَثُوا قُلْ بَلى وَ رَبِّى لَتُبعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنبَّئُونَّ بِما عَمِلْتُمْ و ذلِك عَلَى اللهِ يَسيرٌ».(3) مى دانيم سوگند ياد كردن معمولا كار خوبى نيست، آن هم سوگند به پروردگار و لذا قرآن مردم را از آن نهى مى كند و مى گويد: «وَ لاتَجْعَلُوا اللهَ عُرْضَةً لاِيْمانِكُمْ»(4)؛ (خدا را معرض سوگندهاى خود قرار ندهيد) ولى گاه مطلب به قدرى مهم است كه ياد كردن سوگند در مورد آن نه تنها ممنوع نيست؛ بلكه لازم است. قابل توجه اين كه علاوه بر تأكيداتى كه در «لَتُبْعَثُنَّ» وَ «لَتُنَبَّئُنَّ» وجود دارد، در پايان آيه نيز تصريح مى كند كه اين كار براى خدا آسان است و لذا نبايد در آن شك و ترديد كنيد.(5)
علاوه بر اين در سوره يونس، آيه 53، همين مطلب را به صورت سؤال و پاسخى كه در ميان پيامبر(صلى الله عليه وآله) و مشركان رد و بدل شده است مطرح مى كند، مى فرمايد: (آنها از تو مى پرسند آيا وعده عذاب الهى حق است؟!)؛ «وَ يَسْتَنْبِؤُنَكَ اَحَقٌّ هُوَ».(6) بايد توجه داشت «يَسْتَنْبِؤْنَكَ» از «نبأ» به معناى «خبر مهم» است و به گفته «راغب» در «مفردات» به معناى خبر مفيد و باعظمت است كه انسان علم يا ظنِ غالب نسبت به آن دارد و تا اين امور سه گانه (فايده، عظمت و علم) در آن نباشد، به آن «نبأ» گفته نمى شود (بنابراين اخبار مشكوك يا كم اهميّت يا بى فايده را «نبأ» نمى گويند و اگر مى بينيم در سوره نبأ توصيف به «عظيم» شده براى تأكيد بيشتر است) و اگر به پيامبر، نبى گفته مى شود نيز به خاطر خبرهاى اوست كه واجد اين ويژگى هاى سه گانه است. سپس به پيامبر(صلى الله عليه وآله) دستور مى دهد: (بگو: آرى سوگند به پروردگارِ من، كه اين حق است)؛ «قُلْ اِىْ وَ رَبِّى اِنَّهُ لَحَقٌّ».
تكيه بر عنوان «رَبّ» اشاره به اين معناست كه قيامت، ادامه ربوبيت پروردگار و از مظاهر آن مى باشد و در پايان آيه باز تأكيد بيشترى كرده، مى گويد: (و شما نمى توانيد خدا را ناتوان سازيد و از چنگال عدالت او فرار كنيد)؛ «و ما اَنْتُمْ بِمُعْجِزِينَ» كلمه «إىْ» و سوگند «رَبِّى» و «اِنّ» و «لام» در «لَحَقٌّ» و خود واژه «حَق» و اسميّه بودن جمله و جمله «وَ ما اَنْتُمْ بِمُعْجِزِينَ» هر كدام بيانگر تأكيدى در اين زمينه است. همچنین در سوره آل عمران، آيه 9 همين معنا از زبان «راسخان در علم» مطرح شده كه آنها به هنگام مناجات با خداوند روى مسأله معاد و رستاخيز به عنوان يكى از قطعى ترين مسائل تكيه مى كنند و مى گويند: ([اي] پروردگار! تو مردم را براى روزى كه هيچ شك و ريبى در آن نيست جمع مى كنى)؛ «رَبَّنا اِنَّكَ جامِعُ النّاسِ لِيَوْم لا رَيْبَ فيهِ»(7) و براى تأكيد بيشتر مى افزايند: (خداوند هرگز از وعده خود تخلّف نمى كند)؛ «اِنَّ اللهَ لايُخْلِفُ الْميعادَ». در اين آيه نيز چندين تأكيد به چشم مى خورد: واژه «انّ»، جمله اسميّه، جمله «لارَيْبَ فِيهِ» و جمله: «اِنَّ الله لايُخْلِفُ الْمِيْعادَ». این موارد از تاکیدات قرآن بر مساله معاد و رستاخیز بود که حکایت از اهمیّت و قطعیّت آن دارد.(8)