آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در روايات «عُجب» مذمت شده است. امام باقر(ع) فرمودند: «سه چيز شكننده كمر است؛ مردى عمل خود را كثير شمارد و گناهانش را فراموش كند و عُجب او را گرفته باشد». امام صادق(ع) فرمودند: «ابليس گفته اگر در سه مورد بر فرزند آدم(ع) تسلط يابم ديگر باكى از اعمال او ندارم زمانى كه عمل خود را بسيار شمارد و زمانی که گناهان خود را فراموش كند و زمانی که عُجب او را بگيرد». امام کاظم(ع) نیز مى فرمود: «عمل خير را زياد نشماريد و كوچكترين گناهان را هم كوچك نشماريد».

در روايات بسياري «عُجب» مورد مذمت قرار گرفته است. از امام باقر(عليه السلام) نقل شده كه فرمودند: «ثَلَاثٌّ قَاصِماتُ الظَّهْرِ: رَجُلٌ اِسْتَكثَرَ عَمَلَهُ وَ نَسِىَ ذُنُوبَهُ وَ أُعجِبَ بِرَأيه»(1)؛ (سه چيز شكننده كمر است: مردى كه عمل خود را كثير شمارد و گناهانش را فراموش كند و عُجب او را گرفته و از رأى و عمل خود خشنود باشد).
2ـ از امام صادق(عليه السلام) است كه فرمودند: «ابليس گفته اگر در سه مورد بر فرزند آدم(عليه السلام) تسلط يابم ديگر باكى از اعمال او ندارم؛ زيرا عملش غير مقبول است؛ زمانى كه عمل خود را بسيار شمارد و گناهان خود را فراموش كند و عُجب او را بگيرد».(2)
3ـ سماعه گويد: «سَمِعْتُ اَبَاالْحَسَنَ(عليه السلام) يَقُولُ: لَاتَسْتَكْثِرُوا كَثِيرَ الْخَيْرِ وَ لَاتَسْتَقِلُّوا قَليلَ الذّنُوبِ(3)؛ (شنيدم از اباالحسن(عليه السلام) ظاهراً امام هفتم(عليه السلام) باشند مى فرمود: عمل خير را زياد نشماريد و كوچكترين گناهان را هم كوچك نشماريد).
4ـ در حديثى از امام صادق(عليه السلام) آمده كه: «رسول الله(صلى الله عليه و آله) در حديثى فرمودند: موسى بن عمران(عليه السلام) از ابليس پرسيد مرا خبر ده به گناهى كه اگر انسان مرتكب شود، تو بر او مسلّط شوى. گفت: زمانى كه نفس او، او را به عُج

ب واداشت و عمل خود را زياد شمرد و گناه در چشمش كوچك شد».(4) (گويا اين سه هر كدام معلول قبلى است، وقتى عُجب آمد عمل را زياد شمرده و در نتيجه به اتكاء اعمالش كه زياد پنداشته گناه را كوچك مى شمارد).
5ـ در حديث جالبى نقل شده است كه: «خداوند عزوجل به حضرت داود(عليه السلام) فرمود: يا داود بشارت بده گناهكاران را و بترسان صديقين را، حضرت داود(عليه السلام) [تعجب كرده] گفت: چگونه بشارت به گناهكاران دهم و صديقين را بترسانم؟ فرمود: يا داود بشارت بده گناهكاران را به اين كه قبول مى كنم توبه را و از گناه [شان] مى گذرم و مى بخشم و صديقين را بترسان از اين كه عُجب به اعمالشان پيدا كنند؛ زيرا بنده اى نيست كه خدا از او حساب دقيق كشد و هلاك نگردد».(5)،(6)