آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن درباره ابرار می فرماید: «آنها غرق در نعمت می باشند و از جام های معطر و از چشمه اى كه بندگان خاص خدا از آن مى نوشند استفاده می کنند و در زیر سایه درختان بر تخت های زیبا تکیه زده و لباس هاى حرير نازك می پوشند و خادمانی خوش سیما در خدمت آنها هستند و ... . ابرار نزد خداوند دارای مقامی بلند مرتبه اند که صاحبان خرد، محشور شدن با آنها را از خدا می طلبند». در روایات آمده است پیامبر(ص) بعد از نماز شب و در حال سجده پنج آیه اول سوره آل عمران را که در مورد جایگاه و صفات ابرار می باشد تلاوت می فرمود.

در آيات مختلفى از قرآن مجيد، سخن از «ابرار» و مقام آنها به میان آمده است، همچنان كه در بعضى آيات، سخن از فجّار و جايگاه آنها است. براى نمونه در سوره «انفطار» آيات 13 و 14 مى خوانيم: «إِنَّ الاَبْرَارَ لَفِى نَعِيم * وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِى جَحِيم»؛ (نيكان در نعمت فراوانند و بدكاران در دوزخ). در سوره «مطففين» نيز فرموده: «إِنَّ كِتَابَ الاَبرَارِ لَفِى عِلِّيِّينَ»(1)؛ (نامه اعمال نيكان در علييّن است). «إِنَّ كِتَابَ الفُجَّارِ لَفِى سِجِّين»(2)؛ (نامه اعمال بدكاران در سجّين است).
«سجّين» به تعبير ساده، دفتر كلّى است كه حساب همه بدكاران در آن است و «عليّين» نيز چنين است، ولى فقط نامه اعمال و حساب هر يك از نيكان در آن منعكس است. «طريحى» در «مجمع البحرين» در ماده «سجن» درباره سجّين گويد: «و فى التفسير هو كتابٌ جامعٌ ديوانُ الشّر دوّن اللّهُ فيه اَعْمالَ الكفرة و الفَسَقَة مِنَ الجِنِّ وَ الاِنس»(3)؛ (در تفسير آمده است كه سجين كتابى است جامع ديوان بديها كه خداوند اعمال كافران و فاسقان از جنّ و انس را در آن تدوين كرده است). البته طريحى روشن نساخته كه اين تفسير از معصوم است يا غير او.
در سوره هاى انفطار و مطففين، به طور مجمل درباره ابرار و فجّار سخن آمده است و به طور مشروح، خصوصاً درباره ابرار در سوره دهر [انسان] بيان گرديده است. آنجا كه مى فرمايد: «إِنَّ الاَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْس كَانَ مِزَاجُهَا كَافُوراً * عَيْناً يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيراً»(4)؛ (نيكان از جامى مى نوشند كه با عطر خوشى آميخته است * از چشمه اى كه بندگان خاص خدا از آن مى نوشند و از هر جا بخواهند آن را جارى مى سازند).
در حديثى از امام باقر(عليه السلام) درباره اين چشمه آمده: «هِىَ عَينٌ فِى دَارِ النَّبِىِّ(صلى الله عليه وآله) تَفْجُرُ اِلَى دُورِ الاَنْبِيَاءِ وَ المُؤمِنِينَ»(5)؛ (اين چشمه اى است در خانه پيغمبر اسلام(صلى الله عليه وآله) كه از آنجا به خانه ساير پيامبران و مؤمنان جارى مى شود).
در ادامه اين سوره، سخن از بهشت و حرير و تكيه زدن بر تخت هاى زيبا زير سايه درختان بهشتى و چيدن ميوه هاى بهشت است و اين كه گرداگرد ابرار، ظرفهاى نقره و قدح هاى بلورين مى گردانند [كنايه از اين كه بهترين غذاها و نوشيدنى ها براى آنها آماده است]، از چشمه اى كه «سلسبيل» نام دارد شراب بهشتى نوشند، نوجوانانى چون مرواريد گرداگرد آنها به خدمت مشغولند، لباس هاى حرير نازك و سبز و ديباى ضخيم پوشيده و دستبندهائى از نقره به دست داشته و خدا از آنها قدردانى مى كند.
اين مقام به قدرى بلندمرتبه است كه صاحبان عقل و خرد بر آنها غبطه می خورند و از خدا جايگاه آنها را مى طلبند.
در سوره آل عمران مى فرمايد: «إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماوَاتِ وَ الاَرْضِ وَ اخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ لاَيَات لاُولِى الاَلْبَابِ * الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللهَ قِيَاماً و قُعُوداً وَ عَلَى جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فِى خَلْقِ السَّماوَاتِ وَ الاْرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلاً سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ * رَبَّنَا إِنَّكَ مَنْ تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ وَ مَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصَار * رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِياً يُنَادِى لِلْإِيمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَ كَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَ تَوَفَّنَا مَعَ الاَبْرَارِ * رَبَّنَا وَ آتِنَا مَا وَعَدْتَنَا عَلَى رُسُلِكَ وَ لَاتُخْزِنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّكَ لاَتُخْلِفُ الْمِيعَادَ»(6)؛ (همانا در آفرينش آسمانها و زمين و رفت و آمد شب و روز، نشانه هاى [روشنى] براى صاحبان خرد و عقل است * همانها كه خدا را در حال ايستادن و نشستن و آنگاه كه به پهلو خوابيده اند ياد مى كنند [انسان معمولا از اين سه حالت خالى نيست، يعنى در همه حال ياد خدا مى كنند] و در اسرار آفرينش آسمانها و زمين مى انديشند [و مى گويند:]، بارالها اين را بيهوده نيافريده اى، منزّهى تو، ما را از عذاب آتش نگاه دار * پروردگارا هر كه را تو [به خاطر اعمالش] به آتش افكنى، او را خوار و رسوا ساخته اى و اين چنين افراد ستمگر، ياورى ندارند * پروردگارا ما صداى منادى توحيد را شنيديم كه دعوت مى كرد به پروردگار خود ايمان بياوريد و ما ايمان آورديم، [اكنون كه چنين است] پروردگارا گناهان ما را ببخش و ما را با نيكان [و در مسير آنها] بميران * پروردگارا آنچه را كه به وسيله پيامبران، ما را وعده فرمودى به ما مرحمت كن و ما را در روز رستاخيز رسوا مگردان، زيرا تو هيچگاه از وعده خود تخلف نمى كنى).
در احاديث و روايات، اهميت بسزائى به اين آيات داده شده است: «عطاء بن ابى رياح» گويد: «روزى نزد عايشه رفتم از او پرسيدم، شگفت انگيزترين چيزى كه در عمرت از پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله) ديدى چه بود؟ او گفت: كار پيامبر(صلى الله عليه وآله) همه شگفت انگيز بود، ولى از همه عجيب تر اين كه شبى از شبها كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) در منزل من بود به استراحت پرداخت، هنوز آرام نگرفته بود كه از جا برخاست و لباس پوشيد و وضو گرفت و به نماز ايستاد و آن قدر در حال نماز و در جذبه خاص الهى اشك ريخت، كه جلو لباسش از اشك چشمش تر شد، سپس سر به سجده نهاد و چندان گريست كه زمين از اشك چشمش تر شد و همچنان تا طلوع صبح منقلب و گريان بود، هنگامى كه «بلال» او را به نماز صبح خواند، پيامبر(صلى الله عليه وآله) را گريان ديد، عرض كرد: چرا چنين گريانيد؟! شما كه مشمول لطف خدا هستيد؟ فرمود: «اَفَلا اَكُونُ لِلّهِ عَبْداً شَكوراً...»؛ (آيا نبايد بنده شكرگزار خدا باشم؟) چرا نگریم؟! خداوند در شبى كه گذشت آيات تكان دهنده اى بر من نازل كرده است و سپس شروع به خواندن پنج آيه فوق كرد و در پايان فرمود: «وَيْلٌ لِمَنْ قَرَأَهَا وَ لَم يَتَفَكَّر فِيهَا»؛ (واى به حال آن كسى كه آنها را بخواند ولى در آنها نينديشد)».(7) جمله اخير كه افراد را با تأكيد فراوان به تفكر هنگام تلاوت اين آيات امر مى كند، در روايات متعددى به عبارات گوناگون نقل شده است.
از امام على(عليه السلام) نيز نقل شده كه پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله) هرگاه براى نماز شب برمى خاست، نخست مسواك زده و سپس نظر به آسمان مى افكند و اين آيات را زمزمه مى كرد(8) و در روايات اهل بيت(عليهم السلام) هم دستور رسيده هر كه براى نماز شب برمى خيزد اين آيات را تلاوت كند.(9)
از «نوف بكّالى» كه از ياران خاص مولى على(عليه السلام) بود نيز رسيده كه گفت: شبى در خدمتش بودم، هنوز چشم مرا خواب فرا نگرفته بود كه ديدم امام(عليه السلام) برخاست و شروع به خواندن اين آيات كرد، سپس مرا صدا زد و گفت: اى نوف! خوابى يا بيدار؟ عرض كردم بيدارم و صحنه آسمان را تماشا مى كنم، فرمود: خوشا آنان كه آلودگى هاى زمين را نپذيرفتند و به اين راه آسمان پيش رفتند [از چهار ديوار عالم ماده بيرون پريده و روح بلند آنها، ملكوت آسمانها را سير مى كند].(10)
از آيات فوق بلندى جايگاه ابرار روشن مى شود. كسانى كه اولوالالباب و صاحب خرد هستند و هميشه در ذكر و ياد خدا به سر مى برند، از بارگاه الهى زندگی و مرگی چون ابرار مى طلبند، در آيه 194 ديديم كه صاحبان خرد و انديشه سه چيز از خدا خواستند: 1ـ غفران ذنوب. 2ـ تكفير [پوشاندن] سيّئات. 3ـ قرار گرفتن و محشور شدن با ابرار.(11)،(12)