آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در رابطه با نیکی به نیازمندان می فرماید: «به علت ناسپاسى افراد، از كار نيك مضايقه نكنيد». در حقیقت انسان ها دو گروه هستند: برخی پر توقع و ناسپاس اند و همواره انتظار نيكى دارند، و گروهى كه در برابر نيكى ها سپاسگزارند. اما از آنجا كه كار نيك، جاذبه فوق العاده اى دارد اگر كسانى كه در حقشان نيكى شده ناسپاسى كنند، افراد ديگرى هستند كه سپاسگزار باشند. از سویی خداوند سرچشمه همه نيكى هاست، لکن انسان با اختیار نیکی کرده و خداوند از نيكوكاران سپاسگزارى مى كند و اين از هر سپاسگزارى برتر است.

امام علي(عليه السلام) در حکمت 204 «نهج البلاغه»، ضمن دعوت همگان به نيكي كردن به افراد نيازمند؛ خواه سپاسگزار باشند يا ناسپاس، مى فرمايد: (به علت ناسپاسى افراد، از كار نيك مضايقه نكنيد، چرا كه [در مقابل]، گاه كسى از تو سپاسگزارى مى كند كه از عمل نيكت هيچ بهره اى نبرده و چه بسا همين شكرگزارى اثرش بيش از ناسپاسى افراد ناسپاس باشد و [برتر از همه اينها اين كه] خدا نيكوكاران را دوست دارد)؛ «لَا يُزَهِّدَنَّكَ فِي الْمَعْرُوفِ مَنْ لَا يَشْكُرُهُ لَكَ، فَقَدْ يَشْكُرُكَ عَلَيْهِ مَنْ لَا يَسْتَمْتِعُ بِشَيْءٍ مِنْهُ، وَ قَدْ تُدْرِكُ مِنْ شُكْرِ الشَّاكِرِ أَكْثَرَ مِمَّا أَضَاعَ الْكَافِرُ وَ اللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ».
انسان ها دو گروه اند: برخی پر توقع و ناسپاس كه همواره انتظار نيكى دارند، آنان به هنگام بهره مند شدن از دیگران، ناسپاسى مى كنند. گاه مى گويند: اگر بيشتر از اين بود بهتر بود، گاه مى گويند: اى كاش به اين صورت انجام نمى شد و به گونه ای ديگر بود، و یا اگر كسى نيكى كرده است وظيفه اش بوده و امثال آنها. در برابر آنان گروه ديگرى قرار دارد كه در برابر نيكى ها سپاسگزارند حتى از نيكى هايى كه در حق ديگران شده سپاسگزارى مى كنند، مثلاً فلانی چه انسان سخاوتمندی است، خوش قلب و نيكوكار، كه در حق برادر نيازمندش اين همه نيكى مى كند، از مادر دردمندش مراقبت مى نمايد و پيوسته در حال خدمت به بستگانش است.
از آنجا كه كار نيك، جاذبه فوق العاده اى دارد اگر كسانى كه در حقشان نيكى شده ناسپاسى كنند، افراد ديگرى هستند كه سپاسگزار باشند و جالب توجه اين كه سپاسگزاريِ كسانى كه از كار نيك، بهره اى نبردند بسيار با ارزش تر از سپاسگزارى كسانى است كه از آن بهره مند شده اند، چرا كه آنان كه بهره مند شده اند، وظيفه سپاسگزارى دارند. به علاوه ممكن است به طمع كارهاى نيكِ آينده، سپاسگزارى كنند، اما كسانى كه از آن بهره اى نمى گيرند از صميم دل به افراد نيكوكار احترام مى گذارند. گذشته از همه اينها، همه نيكى ها از سوى خداست، قدرت بر انجام كار نيك و توفيق به آن و تمايلات درونى درباره آن همه از سوى خداست كه ما با استفاده از اختيار خود، آنها را به كار گرفته و در كار نيك به خدمت می گیریم. در عين حال، خداوند از نيكوكاران سپاسگزارى مى كند و اين از هر سپاسگزارى برتر است.
درباره مجاهدانى كه با جان و مال خود از آيين خدا دفاع كرده اند، قرآن مجيد سخنى دارد، آئينى كه منفعت آنها در آن است و براى آنها تشريع شده، با اين حال خداوند خودش را خريدار و مجاهدان را فروشنده و ثمن اين معامله را بهشت برين قرار مى دهد و به آنها درباره چنين معامله پرسودى تبريك مى گويد. آيا اگر تمام دنيا در برابر جهاد مجاهدان ناسپاسى كنند اين سپاسگزارى خداوند كافى نيست؟ «إِنَّ اللهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِى سَبِيلِ اللهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقّاً فِى التَّوْرَاةِ وَ الاِنجِيلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِى بَايَعْتُمْ بِهِ وَ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»(1)؛ (خداوند از مؤمنان، جان و مالشان را خريدارى كرده، كه در برابرش بهشت براى آنان باشد؛ به اين گونه كه: در راه خدا پيكار مي كنند، مي كشند و كشته مي شوند؛ اين وعده حقّى است بر او، كه در تورات و انجيل و قرآن ذكر فرموده؛ و چه كسى از خدا به عهدش وفادارتر است؟! اكنون، به داد و ستدى كه با خدا كرده ‏ايد، شادمان باشيد؛ و اين است همان رستگارى و پيروزى بزرگ!).
پيغمبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) در حديثى مى فرمايد: «يَدُ اللهِ عَزَّوَجَلَّ فَوْقَ رُؤُوسِ الْمُكَفِّرينَ تُرَفْرِفُ بِالرَّحْمَةِ»(2)؛ (دست خداى متعال بالاى سر كسانى است كه در برابر نعمت هايش ناسپاسى مى شود و رحمت خود را بر سر آنها مى گستراند).
از جمله امورى كه مى تواند مايه تسلى خاطر انسان در برابر ناسپاسى دیگران شود اين است كه بداند اين موضوع منحصر به ما نيست، اين ناسپاسى ها در برابر پيامبران بزرگ خدا(عليهم السلام) با آن همه زحمت هايى كه براى هدايت مردم كشيدند به ويژه در برابر پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) و ائمه معصومان(عليهم السلام) به شكل گسترده اى انجام شد. در حديثى كه امام موسى بن جعفر(علیهما السلام) از پدران گرامى اش(عليهم السلام) نقل مى كند، آمده: «كانَ رَسُولُ اللهِ(صلى الله عليه وآله) مُكَفَّراً لَا يُشْكَرُ مَعْرُوفُهُ وَ لَقَدْ كانَ مَعْرُوفُهُ عَلَى الْقُرَشِىَّ وَ الْعَرَبِىِّ وَ الْعَجَمِىِّ وَ مَنْ كانَ أعْظَمَ مِنْ رَسُولِ اللهِ مَعْروفاً عَلى هذَا الْخَلْق؟ وَ كَذلِكَ نَحْنُ أهْلُ الْبَيْتِ مُكَفَّرُونَ لَا يُشْكَرُ مَعْرُوفُنا وَ خِيارُ الْمُؤْمِنينَ مُكَفَّرُونَ لَا يُشْكَرُ مَعْرُوفُهُمْ»(3)؛ (رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در برابر نيكى ها و خدماتى كه داشت ناسپاسى مى شد، خير و نيكى آن حضرت نه تنها به قريش مى رسيد؛ بلكه تمام عرب و عجم از آن بهره مند مى شدند آيا كسى پيدا مى شود كه نيكى و كار خيرش از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نسبت به اين مردم بيشتر باشد؟ و همچنين ما اهل بيت(عليهم السلام) در برابر ناسپاسى ها قرار داريم، نيكى ها و خدمات ما شكرگزارى نمى شود و نيكان اهل ايمان نيز مورد ناسپاسى قرار مى گيرند و از نيكى آنها تشكر نمى شود).
بنابراين نبايد اين گونه ناسپاسى ها ما را در انجام كار خير سست و بى رغبت كند. افراد زيادى هستند كه حتى كارهاى خير ما شامل آنها نمى شود، ولى آنها قدردانى مى كنند و بالاتر از همه، خدا و پيامبر(صلى الله عليه وآله) و ائمه(عليهم السلام) قدردان و سپاسگزارند.(4)