آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اسلام درباره تحصيل علم توصيه های فراوانی نموده و همگان را به فراگیری همه علوم مفید تشویق می نماید؛ نکته مهم اینست که در این توصیه ها هیچ قید زمانی، مکانی و یا جنسیتی لحاظ نشده است. به عنوان نمونه به دو حدیث از پيامبر اکرم(ص) اشاره می کنیم که فرمود: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةُ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ» و «اُطْلُب الْعِلْمَ مِنَ الْمَهْدِ الَىَّ اللَّحْدِ». بزرگترين نمودار ارزشی كه اسلام به علم مى دهد آن است كه پيامبر(ص) در زمانی كه همه هدفش بسيج توده مردم برای جهاد بود اعلام مى كند كه مركّب قلم دانشمندان از خون شهيدان برتر است.

اسلام درباره تحصيل علم و دانش بيش از آنكه متصوّر است، توصيه نموده و براى پى ريزى فرهنگ اساسى، تحصيل علم را يك فريضه عمومى اعلام كرده است. پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: «طَلَبُ العِلمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسلِمٍ»(1) در اين حديث علم بدون قيد و شرط ذكر شده و شامل تمام رشته هاى علمى است و هيچ استثنايى از لحاظ زن و مرد هم ندارد. زيرا «مسلم» جنس است و همه افراد مسلمان را شامل است.
در حديث ديگر فرموده: «أُطلُب العِلمَ مِنَ المَهدِ إِلَى اللَحدِ»؛ (ز گهواره تا گور دانش بجوى)، مسلمانان بايد در تمام دوران عمر خود تحصيل علم كنند، يعنى تحصيل علم فصل و زمان معينى ندارد.
در حديث سوّم قيد مكان را برداشته، می فرماید: «أُطلُبوُا العِلمَ وَ لَو بِالصِّينِ»؛ (براى تحصيل به دورترين نقاط جهان مسافرت كنيد) يعنى علم جا و مكان ندارد.
امام صادق(علیه السلام) نیز مى فرمايد: «الْحِكْمَةُ ضَالَّةُ الْمُؤْمِنِ فَحَيْثُمَا وَجَدَ أَحَدُكُمْ ضَالَّتَهُ فَلْيَأْخُذْهَا»(2)؛ (علم گمشده هر شخص مؤمن است هر جا گمشده تان را پيدا كردید، آن را اخذ كنید). يعنى در فرا گرفتن علم، يگانه شرط اين است كه علم، درست و صحيح و مطابق با واقع باشد؛ لذا شما به آن كس كه علم و حكمت از او فرا مى گيريد كارى نداشته باشيد. حتى در نظر اسلام علم و دانش حدّ معينى ندارد و مسلمانان بايد هر روز بر معلومات خود بيفزايند. قرآن مجيد تصريح مى كند: (آنچه از علم و دانش به شما رسيده بسيار اندك است)؛ «وَ مَا أُوتِيتُمْ مِنْ الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلا»(3).
اسلام دانش بشر را محدود نكرده بلكه تمام قواى طبيعت را مسخّر انسان قرار داده است؛ «أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَوَاتِ وَ مَا فِي الارْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَ بَاطِنَةً»(4)؛ (آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده و نعمتهای آشکار و پنهان خود را به طور فراوان بر شما ارزانی داشته است؟! ولی بعضی از مردم بدون هیچ دانش و هدایت و کتاب روشنگری درباره خدا مجادله می کنند!).
به هر حال اينها يك سلسله دستورات دينى است كه از هر لحاظ قيد و محدوديتهاى علم را از ميان برده نهايت آنچه متصوّر است، مردم را به فرا گرفتن علم و دانش تشويق نموده است. در فرهنگ اسلام قلم و نوشتن آن قدر ارزش و اهميت دارد كه مى توان به آن سوگند ياد كرد؛ خداوند در آغاز سوره «قلم» به قلم و نوشته سوگند ياد كرده، فرموده: «ن وَ القَلَم وَ مَا يَسطُرُون»؛ (سوگند به نون و قلم و آنچه مى نويسد) که مفسرین در اینجا «ن» را دوات يا مركب معنى كرده اند.(5)
بزرگترين نمودار و ارزش ما فوق تصورى كه اسلام به «قلم» مى دهد آن است كه پيامبر(صلی الله علیه و آله) در آن هنگام كه همه هدفش بسيج توده بود و بيش از همه به مجاهد نياز داشت نه به دانشمند و نويسنده، اعلام مى كند كه «مِدَادُ العُلَمَاءِ أَفضَلُ مِن دِمَاءِ الشُّهَدَاءِ»؛ (مركب قلم دانشمندان از خون شهيدان برتر است).(6)