آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

با توجه به آيات قرآن، «تزكيه» مقدم بر «تعليم» است؛ زيرا علم جنبه طريقى و مقدّمى دارد و هدف نهايى، تربيت انسان و تزكيه نفوس و تكامل روح و جان است و به تعبير ديگر تلاوت آيات قرآن و تعليم علم و حكمت، همه براى رسيدن به آن هدفِ بزرگ است؛ بنابراين اينها همه مقدّمه اند و تزكيه، ذى المقدمه و اگر در برخي آيات، تزكيه پيش از تعليمِ كتاب و حكمت ذكر شده، تنها براى نشان دادن اهمّيّت آن است.

با توجّه به اين كه در آيه 164 سوره بقره و آيه 2 سوره جمعه از قرآن مجيد، تزكيه مقدّم بر تعليم ذكر شده و در آيه 129 سوره بقره، تعليم مقدّم بر تزكيه ذكر شده، حال اين سؤال پيش مى آيد كه كدام يك از اين دو، واقعا اصل و ديگرى فرع است؟
پاسخ اين سؤال چندان پيچيده نيست؛ زيرا علم جنبه طريقى و مقدّمى دارد و هدف نهايى، تربيت انسان و تزكيه نفوس و تكامل روح و جان است و به تعبير ديگر تلاوت آيات قرآن و تعليم علم و حكمت، همه براى رسيدن به آن هدفِ بزرگ است؛ بنابراين اينها همه مقدّمه اند و تزكيه، ذى المقدمه و اگر در دو آيه ديگر تزكيه پيش از تعليم كتاب و حكمت ذكر شده، تنها براى نشان دادن اهمّيّت آن است.
در هر حال هر يك از اين دو امر در ديگرى اثر مى گذارد؛ يعنى تا مرحله اى از تزكيه نفس نباشد انسان به دنبال علم نمى رود و تا علم نباشد مراتب بالاتر تزكيه حاصل نمى شود؛ بنابراين تعليم و تزكيه در يكديگر تأثير متقابل دارند و ممكن است تنوّع آيات در اين زمينه براى توجّه دادن به اين امر باشد. البتّه نبايد فراموش كرد كه بعضى از علوم مانند علوم مربوط به معارف (معرفة الله) و شبيه آن جنبه ذاتى و نفسى دارد يا به تعبير ديگر مطلوب بالذات است؛ ولى علوم ديگر، تنها جنبه مقدمى دارد لذا ممكن است تنوّع آيات فوق، اشاره به اين نكته نيز باشد.(1)