آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در این آیه به همراهی با صادقانی امر نموده است؛ که با مراجعه به آیات قرآن می بینیم نشانه اصلى آنها، ايمان كامل به همه مقدسات و اطاعت فرمان خدا در تمام زمينه هاست. این آیه نمى گويد «در زمره صادقان باشيد» بلكه مى گويد «همراه» آنها باشيد و این نشان مى دهد كه منظور مرحله اى بالاتر از مراحلى است كه مردم به آن مى رسند. از طرف دیگر دستور همراهي مطلق با صادقان، بر عصمت آنها و اینکه در هر زمانى بايد معصومى وجود داشته باشد دلالت دارد.

خداوند در آیه 119 سوره «برائت» می فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَ كُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ»؛ (اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد از خدا پروا كنيد و با صادقان باشيد).
در اينكه منظور از «صادقين» چیست و آنها چه كسانى هستند؟ تفسيرهاى مختلفى وجود دارد.
بعضى احتمال داده اند: منظور از «صادقين» شخص پيامبر(صلى الله عليه و آله) است و اين آيه منحصر به زمان او است؛ در حالى كه واضح است آيه مانند ساير خطابات قرآن، عام است و تمام مؤمنان را در هر عصر و زمان و مكان فرا مى گيرد.
بعضى ديگر گفته اند: كه «مَعَ» در اينجا به معنى «مِن» مى باشد، يعنى: شما از جمله صادقان و راستگويان باشيد! در حالى كه هيچ ضرورتى براى اين گونه تأويل ها و توجيه ها وجود ندارد، و اصولا معلوم نيست در ادبيات عرب و كلمات ادباء «مع» به معنى «من» به كار رفته باشد!
طبق ظاهر آيه، همه مسلمانان موظفند كه در هر عصر و زمانى در خط صادقان و همراه آنان باشند، و از آن معلوم مى شود كه در هر عصر و زمان، صادق يا صادقانى وجود دارند كه مردم بايد براى پيمودن راه تقوا و پرهيزكارى با آنان باشند.
بهتر اين است براى فهم معنى صادقان به خود قرآن باز گرديم و ببينيم چه اوصافى را براى صادقان بيان كرده است؛
قرآن در يكجا مى فرمايد: «اِنَّما الْمُؤمِنُونَ الَّذينَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ‌ يَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِاَمْوالِهِمْ وَ اَنْفُسِهِمْ فى سَبيلِ اللهِ اُولئِكَ هُمُ الصّادِقُونَ»(1)؛ (مؤمنان واقعى تنها كسانى هستند كه به خدا و رسولش ايمان آورده اند، سپس هرگز شك و ترديدى به خود راه نداده، و با اموال و جان هاى خود در راه خدا جهاد كرده اند آن ها راست گويان هستند).
در اين آيه، صدق به صورت مجموعه اى از ايمان و عمل كه خالى از هر گونه شك و ترديد و تخلف باشد معرفى شده است.
در آيه 177 سوره «بقره» بعد از آن كه حقيقت نيكوكارى را در ايمان به خدا و روز بازپسين و فرشتگان و كتب آسمانى و پيامبران و همچنين انفاق مال در راه خدا و در طريق نجات مستضعفان و بردگان و نيز برپا داشتن نماز و دادن زكات و وفاى به عهد و صبر و شكيبايى و استقامت در برابر مشكلات، و در هنگام جهاد ذكر مى كند، مى افزايد: «اُولئِكَ الَّذينَ صَدَقُوا»؛ (اينها كسانى هستند كه راست مى گويند).
به اين ترتيب نشانه اصلى صادقان ايمان كامل به همه مقدسات و اطاعت فرمان خدا در تمام زمينه ها، مخصوصاً نماز و زكات و انفاق و استقامت در جهاد و در مقابل مشكلات ذكر كرده است و نظير همين معنى در آيه 8 سوره «حشر» نيز آمده است.
از مجموع اين آيات و همچنين از اطلاق آيه مورد بحث، كه بودن با صادقان را بدون هيچ قيد و شرط ذكر مى كند، نتيجه مى گيريم كه مسلمانان موظفند با كسانى باشند كه از نظر ايمان و تقوا در اعلا درجه و از نظر علم و عمل و استقامت و جهاد در بالاترين سطح باشند. دقت كنيد، آيه نمى گويد در زمره صادقان باشيد بلكه مى گويد همراه آنها باشيد در حالى كه در مورد متقین مى گويد از پرهيزكاران باشيد و اين نشان مى دهد كه منظور مرحله اى بالاتر از مراحلى است كه مردم به آن مى رسند، و روشن ترين مصداق اين معنى همان معصومان اند.
از سوى ديگر، دستور به همراه بودن با صادقان به طور مطلق و جدا نشدن از آنان بدون هيچ قيد و شرط، قرينه ديگرى بر معصوم بودن آنها است؛ زيرا پيروى بى قيد و شرط جز در مورد معصومان معنى ندارد. (دقت كنيد)
جالب اينكه فخر رازى بعد از ذكر مقدماتى در مورد آيه، و اشاره به اين نكته از آيه مى گويد: «كسى كه ممكن‌ الخطا است واجب است اقتدا به كسى كند كه معصوم است، و معصومين كسانى هستند كه خداوند متعال آنان را «صادقان» شمرده است، پس اين آيه دلالت مى كند بر اينكه بر افراد جايز الخطا واجب است كه با معصومان از خطا باشند، تا معصومان از خطا، مانع خطاى ممكن الخطاها شوند، و اين معنى در هر زمانى ثابت است. بنابراين در هر زمانى بايد معصومى وجود داشته باشد!» سپس مى افزايد: «ما قبول داريم كه در هر زمانى بايد معصومى باشد ولى مى گوييم معصوم، مجموع اُمّت اند! در حالى كه شما [شيعيان] مى گوييد: معصوم تنها يكى است».(2)
فخر رازى با توجه به مضمون روشن آيه نتوانسته است دلالت آن را بر وجود معصوم در هر عصر و زمانى انكار كند، ولى براى اينكه عقيده پيروان مكتب اهل بيت(عليهم السلام) را نپذيرد، سخن از معصوم بودن جميع امت، يا به تعبير ديگر اجماع امت به ميان آورده است. در حالى كه اولا مسائل اجماعى كه جميع امت در آن متفق اند، مسائل محدودى است و حال آنكه همراه با صادقان بودن يك وظيفه عام و در همه جا و همه چيز است. (دقت كنيد)
ثانياً هيچ عرب زبانى به هنگام نزول اين آيه از كلمه «صادقين» مجموع امّت را نمى فهميده است، پس چگونه مى توان آن را بر اين معنى حمل كرد؟ چه بهتر كه اعتراف كنيم در هر عصر و زمانى، صادقى كه هيچ خطا و خلاف و اشتباهى در سخنان او نيست وجود دارد و ما بايد پيرو آنها باشيم!
سؤال: در اينجا سؤالى پيش مى آيد و آن اينكه «صادقين» جمع است پس بايد در هر عصر و زمانى چند معصوم وجود داشته باشد، و اين با عقيده پيروان مكتب اهل بيت(عليهم السلام) نيز سازگار نيست.
پاسخ اين سؤال با توجه به يك نكته روشن است و آن اينكه اين جمع مى تواند اشاره به مجموع زمان ها بوده باشد؛ زيرا صادقان در مجموع زمان ها جماعتى را تشكيل مى دهند، درست مثل اينكه گفته شود مردم هر زمان بايد پيرو انبياء و پيامبران الهى باشند، مفهوم اين سخن آن نيست كه در هر زمان پيامبران متعددى وجود دارند؛ بلكه منظور اين است كه هر گروهى پيرو پيامبر زمان خود گردند، يا گفته شود مردم بايد تكاليف خود را از علماء و مراجع تقليد بگيرند؛ يعنى هر كس پيرو عالم و مرجع تقليد زمان خود باشد.
شاهد گوياى اين موضوع آن است كه در عصر پيامبر(صلى الله عليه و آله) جز او كسى كه واجب الاطاعه باشد وجود نداشت، در حالى كه آيه فوق به طور قطع شامل زمان او مى شود، بنابراين روشن است كه منظور، جمع در يك زمان نيست، بلكه منظور در مجموعه زمان ها است.(3)