آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آیات زیادی از قرآن کریم دلالت بر اهمیت کسب علم و معرفت دارند؛ در سوره «طلاق» هدف آفرینش جهان را علم و معرفت، و در سوره «بقره» هدف از بعثت انبياء را تعليم و تربيت بیان می نماید. همین معنا در سوره های «آل عمران» و «جمعه» نیز آمده است. علاوه بر این در آیاتی از سوره های «قصص» و «محمّد(ص)» هدف از نزول قرآن، انديشه و تدبّر ذکر شده است. حتی در سوره «اسرا» گفته شده که هدف از معراج پيامبر(ص) معرفت بود. همين معنا در سوره «نجم» نیز تکرار شده است.

آیات زیادی از قرآن کریم دلالت بر اهمیت کسب علم و معرفت دارند. در سوره طلاق هدف آفرینش جهان، علم و معرفت بازگو شده است: «اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمًا»(1)؛ (خداوند همان كسى است كه هفت آسمان را آفريد، و از زمين نيز همانند آن ها را، فرمان [و تدبير] او در ميان آنها پيوسته فرود مى آيد، تا بدانيد خداوند بر هر چيز تواناست و اين كه علم خدا به همه چيز احاطه دارد).
آيه به وضوح اين حقيقت را مى رساند كه يكى از اهداف آفرينش جهان آگاه ساختن انسان ها از علم و قدرت خداوند و معرفت ذات و صفات او است، و اين با صراحت امكان معرفت را در سطح وسيع بازگو مى كند.(2)
همچنین در سوره بقره هدف بعثت انبياء تعليم و تربيت گفته شده است. قرآن مجيد كراراً اين مطلب را در مورد پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) يادآور مى شود. از جمله در سوره بقره مى فرمايد: «كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولا مِنْكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمْ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ»(3)؛ (همان گونه كه رسولى [براى هدايت شما] پيامبرى از خودتان در ميان شما فرستاديم تا آيات ما را بر شما بخواند و شما را پاكيزه سازد و به شما كتاب و حكمت بياموزد و آنچه را نمى دانستيد به شما ياد دهد).
همين معنا در سوره بقره آيه 129 و سوره آل عمران، آيه 164 و جمعه، آيه 2 آمده است.
اگر معرفت و شناخت امكان نداشت چگونه ممكن بود يكى از اهداف مهم بعثت پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) را تشكيل دهد؟(4)
علاوه بر این در آیاتی از قرآن هدف از نزول قرآن انديشه و تدبر ذکر شده است. «كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُوْلُوا الاَْلْبَابِ»(5)؛ (اين كتابى است پر بركت كه بر تو نازل كرده ايم تا در آيات آن تدبر كنند و خردمندان متذكر شوند).
«أَفَلاَ يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوب أَقْفَالُهَا»(6)؛ (آيا آنها در قرآن تدبر نمى كنند يا بر دلهايشان قفل هايى نهاده شده است؟!).
«ليدبروا» از مادّه «دبر» (بر وزن شتر) به معناى پشت هر چيز است؛ سپس به معناى تفكر و عاقبت انديشى به كار رفته، چرا كه با انديشه عواقب و نتايج و پشت و روى مطالب روشن مى شود.
در آيه نخست هدف از نزول قرآن را تدبر بيان كرده تا مردم تنها به خواندن آيات به عنوان يك سلسله كلمات مقدّس قناعت نكنند و هدف نهايى را به دست فراموشى نسپارند و در آيه دوّم ترك انديشه را دليل بر وجود قفل بر دل ها و از كار افتادن حس تشخيص مى داند؛ و در هر حال اين آيات دعوتى است عام به سوى انديشيدن؛ دعوتى كه امكان شناخت را به وضوح روشن مى سازد.(7)
حتی در سوره اسرا گفته شده که هدف از معراج پيامبر(صلى الله عليه وآله) معرفت بود: «سُبْحَانَ الَّذِى أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الاَْقْصَا الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّه هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ»(8)؛ (پاك و منزّه است آن كس كه بنده اش را در يك شب، از مسجدالحرام به مسجدالأقصى ـ كه گرداگردش را پربركت ساخته ايم ـ برد، تا برخى از نشانه هاى خود را به او ارائه دهيم؛ چرا كه او شنوا و بيناست).
همين معنا در سوره نجم كه از معراج پيامبر(صلى الله عليه وآله) سخن مى گويد به تعبير ديگرى آمده است: «لَقَدْ رَأَى مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى»(9)؛ (به يقين او بزرگترين نشانه هاى پروردگارش را [در آن سفر آسمانى] ديد).
اين آيات حدّاقل يكى از اهداف مهم معراج پيامبر(صلى الله عليه وآله) را مسأله مشاهده آيات بزرگ حق معرفى مى كند، مشاهده اى كه يكى از منابع مهم معرفت است.(10)،(11)