آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اين حقيقت كه اعمال نيك و بد در روح انسان اثر مى گذارد و به آن شكل مى دهد و خوهاى نيك و بد را مستحكم مى كند، بازتاب گسترده اى در احاديث اسلامى دارد. لذا روایات ما نسبت به «اصرار بر گناه» هشدار جدی داده و اصرار بر گناهان كوچك را جزء گناهان كبيره شمرده است؛ چرا كه تكرار يك عمل در قلب و جان انسان بطور قطع اثر مى گذارد و سرچشمه تشكيل صفات رذيله و زشت خواهد شد.
 

اين حقيقت كه اعمال نيك و بد در روح انسان اثر مى گذارد و به آن شكل مى دهد، و خوهاى نيك و بد را مستحكم مى كند، بازتاب گسترده اى در احاديث اسلامى دارد؛ كه به عنوان نمونه سه حديث زير قابل دقّت فراوان است:
1 ـ در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «كانَ اَبِى يَقُوْلُ ما مِنْ شَىء اَفْسَدُ لِلْقَلْبِ مِنْ خَطِيْئَة، اِنَّ الْقَلْبَ لَيُواقِعُ الْخَطِيْئَةَ فَما تَزالُ بِهِ حَتّى تَغْلِبَ عَلَيْهِ فَيَصِيْرَ اَعْلاهُ اَسْفَلَهُ»؛ (پدرم ـ امام باقر(عليه السلام) ـ مى فرمود: چيزى بدتر از گناه، قلب را فاسد نمى كند؛ گناه قلب را تحت تأثير خود قرار مى دهد و تدريجاً در آن اثر مى كند تا بر آن غالب گردد؛ در اين هنگام قلب وارونه مى شود و بالاى آن پايين قرار مى گيرد).(1) البتّه اين حديث بيشتر ناظر به دگرگون شدن افكار بر اثر گناه است ولى در مجموع تأثير گناه را در تغيير روح انسان منعكس مى كند.
2 ـ در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) آمده است: «اِذا اَذْنَبَ الرَّجُلُ خَرَجَ فى قَلْبِهِ نُكْتَةٌ سَوْداءٌ فَاِنْ تابَ اِنْمَحَتْ وَاِنْ زادَ زادَتْ، حَتّى تَغْلِبَ عَلى قَلْبِهِ، فَلايُفْلِـحُ بَعْدَها اَبَداً»؛ (هنگامى كه انسان گناه مى كند نقطه سياهى در قلب او پيدا مى شود؛ اگر توبه كند آن نقطه سياه محو مى شود و اگر بر گناه بيفزايد زيادتر مى شود تا تمام قلب او را فراگيرد و بعد از آن هرگز روى رستگارى نخواهد ديد!).(2) به همين دليل در احاديث اسلامى نسبت به اصرار بر گناه، هشدار داده شده و حتّى اصرار بر گناهان كوچك، جزء گناهان كبيره ذكر شده است.(3)
در حديث معروف امام على بن موسى الرّضا(عليه السلام) كه در جواب تقاضاى مأمون براى بيان جامعى درباره حلال و حرام و فرائض و سنن، ایراد فرمودند، از جمله مسائلى كه حضرت بر آن تأکید دارند «اصرار بر گناهان صغيره» است كه آن را در رديف گناهان كبيره ذكر فرموده اند.(4)
3 ـ در حديثى كه در كتاب «خصال» از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل شده چنين مى خوانيم: «اَرْبَعُ خِصال يُمِتْنَ الْقَلْبَ: اَلذَّنْبُ عَلَى الذَّنْبِ...»؛ (چهار عمل است كه قلب را مى ميراند: 1- گناه بعد از گناه ...).(5) و شبيه همين معنى در تفسير «الدّر المنثور» نيز آمده است.(6)
اين تعبيرات بخوبى نشان مى دهد كه تكرار يك عمل در قلب و جان انسان بطور قطع اثر مى گذارد و سرچشمه تشكيل صفات رذيله و زشت خواهد شد؛ و به همين دليل دستور داده شده كه هرگاه لغزش و گناهى از مؤمنى سر زند، هر چه زودتر آن را با آب توبه بشويد و آثار منفى آن را از قلب بزدايد تا به صورت يك «حالت» و «ملكه» و صفت زشت درونى در نيايد؛ مخصوصاً دستور داده شده كه با احاديث روشنى بخش پيشوايان معصوم(عليهم السلام) اين گونه زنگارها را از دل بزدايند؛ چنان كه در حديثى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «اِنَّ الْقُلُوبَ لَتَرِيْنُ كَما يَرِيْنُ السَّيْفُ وَجَلائُهُ الْحَدِيْثُ»؛ (دلهاى آدميان زنگار مى گيرد همان گونه كه شمشير زنگار مى گيرد و صيقل آن حديث است).(7)،(8)