آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مسأله تشبیه و تجسیم از مباحث اعتقادی سلفیّه می باشد، آنان خدا را دارای صورت انسانی می دانند و منشأ این افکار احادیثی جعلی مثل: «خلق الله آدم علی صورته» و «ینزل ربنا» و... است که بدون تاویل بر ظاهر خود حمل کرده اند.

مسأله تشبیه و تجسیم از مباحث زیربنایى وسلفیّه به حساب مى آید، مسأله اى که از آن ها به توحید اسما و صفات تعبیر مى کنند. کسى که در عقاید سلفیون تأمل کند در مى یابد که آنان بر این گمانند که خداوند داراى صورتى است همانند انسان که دو چشم و پهلو و دو ذراع و دو دست و انگشتان و ساق و قدم و پا و دیگر اعضا دارد، و فرود مى آید و حرکت مى کند. و براى این که افکار عموم مردم را در این عقاید راضى نگه دارند، مى گویند: «بلا کیف و تشبیه»؛ یعنى این اعضا بدون کیف و تشبیه است.
منشأ پیدایش این افکار، اعتماد بر ادلّه نقلى خصوصاً احادیث است. احادیثى که از برخى صحابه نقل شده و به پیامبر(ص) نسبت داده شده است. احادیثى که ظهور در تجسیم و تشبیه و رؤیت بارى تعالى دارد. آنان این احادیث را بر ظاهر خود حمل کرده و بدون این که براى آن تأویلى داشته باشند که با عقل و نصوصات قرآنى و آیات محکمات مطابقت پیدا کند، آن ها را به خداوند سبحان نسبت مى دهند.
ابوهریره از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود: «خلق الله آدم علی صورته طوله ستّون ذراعاً»؛(1)«خداوند آدم را به صورت خود خلق کرد در حالى که طول آن شصت ذراع است.»
و نیز از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود: «... فأمّا النار فلاتمتلى حتى یضع رجله فتقول: قط قط، فهناک تمتلی ..».؛(2) «... اما آتش دوزخ پر نمى شود تا این که خداوند پاهایش را در آن گذارد. در این هنگام است که مى گوید: بس است، بس است، در این هنگام جهنم پر مى شود...».
و نیز نقل کرده: «ینزل ربّنا کل لیلة إلى السمآء الدنیا حتى یبقى الثلث الأخیر یقول: من یدعونی فاستجیب له»؛(3)«پروردگار ما در هر شب به سوى آسمان دنیا فرود مى آید، تا یک سوم از شب رفته مى ماند و مى فرماید: چه کسى است که مرا بخواند تا من او را اجابت کنم.»
وهابیان سلفى این گونه احادیث را از اصول افکار خود قرار داده و خداوند را بر اساس آن ها توصیف مى کنند.(4)