آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مطابق آيات قرآن، براى امامت معناى جامع و کاملى است که مرجعيت دينى و سياسى از شئونات آن به حساب مى آيد. به برخي  مضامين آيات  قرآن درباره امامت اشاره مى کنيم: 1 ـ امامت عهد الهى است. 2 ـ جعل امامت به امر خداست و آن را براى هر کس که قابل بداند قرار مى دهد و اين به جهت عظمت مقام و منزلت امامت است. 3 ـ اطاعت مطلق از امام معصوم، در راستاي ولايت کلي و مطلقه الهى بر تمام آفرينش است. 4 ـ امامت، روح تمام دستورات اسلامي را تشکيل مي دهد. 5 ـ هدايت موجودات نيز توسط امام مي باشد.

با مراجعه به آیات قرآن پى مى بریم که براى امامت معناى جامع و کاملى است که مرجعیت دینى و سیاسى از شئونات آن به حساب مى آید، در این جا به برخى از آیات اشاره مى کنیم:

1. امامت عهد الهى است

خداوند متعال مى فرماید: «وَإِذِ ابْتَلى إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمات فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ إِماماً قالَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظّالِمِینَ»(1)؛ (و به یاد آر هنگامى که خداوند ابراهیم را به امورى چند امتحان کرد و او همه را به جاى آورد. و خداوند به او گفت: من تو را به پیشوایى برگزیدم. ابراهیم عرض کرد: این پیشوایى را به فرزندان من نیز عطا خواهى کرد؟ فرمود: عهد من هرگز به ستمکاران نخواهد رسید).

2. جعل امامت به امر خداوند است

از آیات قرآن استفاده مى شود که امامت به امر خداست و آن را براى هر کس که قابل بداند قرار مى دهد و این به جهت عظمت مقام و منزلت امامت است.

در آیه فوق خداوند مى فرماید: «إِنِّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ إِمام»؛ (من تو را به پیشوایى خلق برگزیدم). و بدین ترتیب جعل را به خود نسبت مى دهد.

قرآن از زبان حضرت موسى(علیه السلام) نقل کرده که فرمود: «رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی * وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی * وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِی * یَفْقَهُوا قَوْلِی * وَاجْعَلْ لِی وَزِیراً مِنْ أَهْلِی * هارُونَ أَخِی...»(2)؛ (موسى عرض کرد: پروردگارا! پس شرح صدرم عطا فرما و کار مرا آسان گردان و عقده زبانم را بگشا تا مردم سخنم را فهم کنند. و از اهل بیت من یکى را وزیر و معاون من قرار ده، برادرم هارون را...).

و نیز خداوند مى فرماید: «وَجَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمّا صَبَرُو»(3)؛ (آنان را به جهت آن که صبر پیشه کردند پیشواى مردم قرار دادیم تا خلق را به امر ما هدایت کنند).

از مجموعه این آیات و آیات دیگر استفاده مى شود که براى امامت، معناى خاصى ـ غیر از آنچه اهل سنّت مى گویند ـ وجود دارد.

3. اطاعت مطلق براى امام به جهت ولایت کلیه الهى

خداوند مى فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الاَْمْرِ مِنْکُمْ»(4)؛ (اى اهل ایمان! از خدا و رسول و صاحبان امر از میان خود اطاعت کنید).

فخر رازى در ذیل آیه فوق مى گوید: «صاحبان امر غیر از معصومین کسانى دیگر نمى توانند باشند؛ زیرا امر به اطاعت مطلق از غیر معصوم محال است.»(5)

4. امامت، روح تمام دستورات اسلام

خداوند متعال مى فرماید:«یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَاللهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النّاسِ»(6)؛ (اى پیامبر! آنچه از خدا بر تو نازل شد به خلق برسان که اگر نرسانى تبلیغ رسالت و اداى وظیفه نکرده اى و خداوند تو را از آزار مردم نگه خواهد داشت).

به اتفاق علماى شیعه و طبق نظر جماعت کثیرى از دانشمندان اهل تسنن، این آیه در روز غدیر، در شأن امیرالمؤمنین على بن ابى طالب(علیه السلام) نازل شد و رسول خدا(صلى الله علیه وآله) بعد از نزول آیه، ولایت امیرالمؤمنین را به مردم ابلاغ نمود. از عبارت «وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ» استفاده مى شود که قرآن معناى خاصى از امامت را در نظر دارد، و این معنا غیر از آن است که اهل سنّت به آن معتقدند. شیعه قائل است که امامت از اصول دین و روح تمام دستورات شریعت است. این چه معنایى براى امامت است و این امامت چیست که اگرپیامبر(ص) آن را براى مردم ابلاغ نکند گویا هیچ کارى راانجام نداده است؟ آیاغیر از ابلاغ ولایت امیرالمؤمنین(علیه السلام) است؟

5. هدایت موجودات توسط امام

خداوند متعال مى فرماید: «وَجَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمّا صَبَرُوا وَکانُوا بِآیاتِنا یُوقِنُونَ»(7)؛ (و از آنان امامان و پیشوایانى قرار دادیم که به فرمان ما(مردم را) هدایت مى کردند، چون شکیبایى نمودند و به آیات ما یقین داشتند).

و نیز مى فرماید: «وَوَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَیَعْقُوبَ نافِلَةً وَکُلاّ جَعَلْنا صالِحِینَ * وَجَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَأَوْحَیْنا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْراتِ...»(8)؛ (و اسحاق و علاوه بر او یعقوب را به وى بخشیدیم و همه آنان را مردانى صالح قرار دادیم. و آنان را پیشوایانى قراردادیم که به فرمان ما(مردم را) هدایت مى کنند و به آن ها انجام کارهاى نیک را وحى کردیم...).

در این آیه خداوند متعال براى تعدادى از انبیا بعد از امتحان و صبر پیشه کردن هنگام بلاها، مقام امامت و هدایت را عنایت کرده است. این امامت و هدایت به طور حتم، امامت و هدایت باطنى و تکوینى است نه تشریعى؛ زیرا قبل از رسیدن به مقام امامت، داراى مقام هدایت و امامت تشریعى به جهت نبوّت بوده اند.(9)