آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ابن تیمیه مى گوید: اراده خداوند در آیه تطهیر، متضمّن تحقّق مراد نیست؛ بلکه گاهى اراده مى کند چیزى را که تحقق نمى یابد. مثلا خداوند مى فرماید: «و اللّه يريد ان يتوب عليكم» در حالى که برخى توبه مى کنند و برخى نمى کنند. او می گوید: مقصود از«رجس» در آیه تطهیر، «شرک» است و این با عصمت متفاوت است. درپاسخ می گوییم: اوّلا: اراده در آیه فوق، تشریعى است نه تکوینى. ثانیاً: الف و لام «الرِّجْسَ» در آیه تطهیر، براى جنس بوده و عموم مراتب رجس که از آن جمله گناه، اشتباه، خطا و سهو است را نیز شامل مى شود.

ابن تیمیه مى گوید: اراده خداوند در آیه تطهیر، متضمّن تحقّق مراد نیست، بلکه گاهى اراده مى کند چیزى را که تحقق نمى یابد؛ خداوند متعال مى فرماید: «وَاللهُ یُرِیدُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْکُمْ» (1) در حالى که برخى توبه مى کنند و برخى نمى کنند. خداوند اراده کرده که مردم را از شرک پاک کند، ولى بعضى مى خواهند که بر شرک باقى بمانند.(2)
آن گاه مى گوید: مقصود از «رجس» در آیه، شرک است، همانند قول خداوند که مى فرماید: «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ اْلأَوْثانِ»(3) و ما مى دانیم که خداوند از اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) شرک و خباثت را دور کرده است، ولى این دلالت بر عصمت آنان ندارد.(4)
در پاسخ به این سخن مى گوییم: اوّلا: اراده در آیه «وَاللهُ یُرِیدُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْکُمْ» تشریعى است نه تکوینى. و تعجب است از شخصى مثل ابن تیمیه که فرق میان اراده تکوینى و تشریعى را نمى داند؛ خداوند در مورد اراده تکوینى خویش مى فرماید: «إذا اَرادَ اللّهُ شیئاً أنْ یَقُولَ لَه کُن فَیَکُون»(5)؛ (زمانى که خداوند چیزى را اراده کند به آن مى گوید باش! پس به وجود مى آید). و اراده در آیه تطهیر اینگونه است و هرگز احتمال تخلف از آن وجود ندارد زیرا «إن الله على کل شىء قدیر»(6). امّا در بعضى از آیات، خداوند خواست تشریعى خویش را (یعنى احکام و تکالیف شرعیه) با لفظ اراده بیان نموده است که در اینجا بدلیل عدم اجبار انسانها و وجود قوه اختیار در انسان مى توانند آن تکلیف را انجام دهند یا ترک کنند و اراده در آیه «یریدُ أن یَتوبَ عَلَیکُم» اینگونه است.
از همین رو به عموم مردم توجه دارد؛ برخلاف اراده در آیه تطهیر که به قراینى خصوصاً روایاتى که نصّ در نزول آیه در پنج تن دارد، تکوینى است نه تشریعى و گرنه شامل افرادى خاص نمى شد؛ زیرا خداوند از لحاظ تشریعى اراده دارد، که همه بشریت پاک و از گناه دور باشند، نه فقط یک قشر خاص!
ثانیاً: در آیه «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ اْلأَوْثانِ» مقصود از رجس مشخص شده است؛ زیرا بعد از آن کلمه «من بیانیه» مقصود از رجس را بیان کرده است که همان «شرک» باشد؛ خصوصاً آن که خطاب در «فَاجْتَنِبُوا» عموم مشرکان است. بر خلاف آیه تطهیر که خطاب آن پیامبر و اهل بیت است. الف و لام در «الرِّجْسَ» براى جنس بوده و عموم مراتب رجس که از آن جمله گناه، اشتباه، خطا و سهو است را نیز شامل مى شود.(7)