آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند برای دلداری پیامبر(ص) می فرماید: «تنها تو نیستى که دشمن دارى، بلکه براى هر پیامبرى دشمنى از سوى ما قرار داده شده». این سخن چگونه با حکمت خدا و آزادی انسان قابل جمع است؟ مفسران در این رابطه می گویند: 1- تمام اعمال انسان از یک نظر منتسب به خداست. 2- منظور از «جعلنا»، اوامر و نواهى انبیاء است که عده اى را به دشمنى مى کشاند. 3- جمعى هستند که بر اثر اصرار در گناه و لجاجت، سرانجام دشمن انبیاء مى شوند، اما عوامل آن را خود فراهم ساخته اند.  ممکن است این سه تفسیر در مفهوم آیه جمع باشد.

گاه از این جمله چنین به نظر مى رسد که: خداوند براى دلدارى پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى گوید: تنها تو نیستى که دشمن دارى، بلکه براى هر پیامبرى دشمنى از سوى ما قرار داده شده، و لازمه این سخن، استناد وجود دشمنان انبیاء(علیهم السلام) به خدا است که نه با حکمت خدا سازگار است، و نه با اصل آزادى اراده انسان ها، بنابر این، مفهوم این جمله چیست؟
مفسران جواب هاى متعددى از این سؤال داده اند.
تمام اعمال انسان ها از یک نظر منتسب به خدا است؛ زیرا همه چیز ما، قدرت ما، نیروى ما، عقل و فکر ما، و حتى آزادى و اختیار ما نیز از ناحیه او است، بنابراین، وجود این دشمنان براى انبیاء را مى توان از این نظر به خدا نسبت داد، بى آن که، مستلزم جبر و سلب اختیار گردد، و به مسئولیت آنها در مقابل کارهایشان، خدشه اى وارد شود (دقت کنید).
علاوه بر این، وجود این دشمنان سرسخت، و مخالفت آنان با پیامبران سبب مى شد که: مؤمنان در کار خود، ورزیده تر و ثابت قدم تر شوند، و آزمایش الهى در مورد همگان تحقق یابد.
این آیه، در حقیقت همانند آیه 112 سوره «انعام» است که، مى فرماید: «وَ کَذلِکَ جَعَلْنا لِکُلِّ نَبِیّ عَدُوّاً شَیاطِینَ الإِنْسِ وَ الْجِنِّ یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلى بَعْض زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً».
(این گونه در برابر هر پیامبرى دشمنى از شیاطین انس و جن قرار دادیم که: سخنان فریبنده و بى اساس را به طور سرّى به یکدیگر مى گویند).
در مقابل گل ها، خارها مى روید، و در برابر نیکان، بدان قرار دارند، بى آن که مسئولیت هیچ یک از دو دسته از میان برود.
بعضى نیز گفته اند: منظور از «جعلنا»؛ (قرار دادیم) همان اوامر و نواهى و برنامه هاى سازنده انبیاء است که: خواه و ناخواه عده اى را به دشمنى مى کشاند و اگر به خدا اسناد داده شده، به خاطر آن است که این اوامر و نواهى از سوى او است.
تفسیر دیگر این که: جمعى هستند که، بر اثر اصرار در گناه و افراط در تعصب و لجاجت، خداوند بر دل هاى آنها مُهر مى زند، و چشم و گوششان را کور و کر مى سازد، این دسته، بر اثر کوردلى، سرانجام دشمن انبیاء مى شوند، اما عوامل آن را خود فراهم ساخته اند.
این سه تفسیر با هم منافاتى ندارد و همه آنها ممکن است در مفهوم آیه جمع باشد. (1)