آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«صلات» و «صلوات» که جمع آن است، هر گاه به خدا نسبت داده شود، به معنى فرستادن رحمت است، و هر گاه به فرشتگان و مؤمنان منسوب گردد به معنى طلب رحمت مى باشد. «سَلِّمُوا»، یا به معنى تسلیم در برابر فرمان هاى پیامبر گرامى اسلام(ص) است، و یا به معنى سلام فرستادن بر پیامبر(ص) مى باشد، که محتوایش تقاضاى سلامتی برای پیامبر(ص) از پیشگاه خدا است.

خداى متعال در آیه 56 سوره «احزاب» سخن از علاقه خاص خویش و فرشتگان به پیامبر مى گوید، و بعد در این زمینه به مؤمنان دستور مى دهد. نخست مى فرماید: (خداوند و فرشتگانش بر پیامبر رحمت و درود مى فرستند)؛ «إِنَّ اللّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ».
مقام پیامبر(صلى الله علیه وآله) آن قدر والا است که، آفریدگار عالم هستى، و تمام فرشتگانى که تدبیر این جهان به فرمان حق، بر عهده آنها گذارده شده است، بر او درود مى فرستند، اکنون که چنین است، شما نیز با این پیامِ جهان هستى هماهنگ شوید، (اى کسانى که ایمان آورده اید! بر او درود بفرستید و سلام بگوئید و در برابر فرمان او تسلیم باشید)؛ «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً».
«صلات» و «صلوات» که جمع آن است، هر گاه به خدا نسبت داده شود، به معنى فرستادن رحمت است، و هر گاه به فرشتگان و مؤمنان منسوب گردد به معنى طلب رحمت مى باشد.تعبیر به «یُصَلُّونَ» به صورت فعل مضارع، دلیل بر استمرار است یعنى پیوسته خداوند و فرشتگان، رحمت و درود بر او مى فرستند، رحمت و درودى پیوسته و جاودانى.
در این که میان «صَلُّوا» و «سَلِّمُوا» چه فرقى است؟ مفسران بحث هاى مختلفى دارند، آنچه مناسبتر با ریشه لغوى این دو کلمه، و ظاهر آیه قرآن به نظر مى رسد، این است که: «صَلُّوا» امر به طلب رحمت و درود فرستادن بر پیامبر است، اما «سَلِّمُوا»، یا به معنى تسلیم در برابر فرمان هاى پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) است، چنان که در آیه 65 سوره «نساء» آمده: «ثُمَّ لایَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً»؛ (مؤمنان کسانى هستند که: به داورى تو تن دهند و حتى در دل از قضاوتت، کمترین ناراحتى نداشته باشند و تسلیم مطلق گردند).
چنان که در روایتى از امام صادق مى خوانیم: «ابو بصیر» از محضرش سؤال کرد، منظور از «صلات» بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) را فهمیده ایم، اما معنى تسلیم بر او چیست؟
امام(علیه السلام) فرمود: «هُوَ التَّسْلِیْمُ لَهُ فِى الأُمُورِ»؛ (منظور تسلیم بودن در برابر او در هر کار است).(1)
و یا به معنى سلام فرستادن بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) به عنوان: «السَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللّهِ» و مانند آن مى باشد، که محتوایش تقاضاى سلامت پیامبر(صلى الله علیه وآله) از پیشگاه خدا است.
«ابو حمزه ثمالى» از یکى از یاران پیامبر(صلى الله علیه وآله) به نام «کعب» چنین نقل مى کند: «هنگامى که آیه فوق نازل شد، عرض کردیم: سلام بر تو را مى دانیم، ولى «صلات» بر تو چگونه است؟ فرمود: بگوئید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد کَمَا صَلَّیْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیْدٌ مَجِیدٌ، وَ بارِکَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد کَمَا بارَکْتَ عَلى إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیْدٌ مَجِیدٌ».
از این حدیث، هم چگونگى صلات و درود بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) روشن مى شود، و هم معنى سلام.(2)
گرچه این دو معنى، براى سلام، کاملاً متفاوت به نظر مى رسد، ولى با دقت مى توان آنها را به نقطه واحدى معطوف کرد، و آن تسلیم قولى و عملى در برابر پیامبر(صلى الله علیه وآله) است، زیرا کسى که به او سلام مى فرستد و تقاضاى سلامت او را از خدا مى کند، نسبت به او عشق مى ورزد، و او را به عنوان پیامبرى واجب الاطاعه مى شناسد.(3)