آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

یک معنی گواهى پیامبران، گواهی اصطلاحی است که پیامبران هر قوم مثل اعضای بدن و فرشتگان و خداوند بر اعمال پیروانشان گواهی خواهند داد. و معنی دیگر، شهادت عملى است؛ یعنى: «اعمال یک فرد نمونه مقیاس سنجش براى اعمال سایرین»، می باشد. زیرا هر پیامبرى با صفات ممتازى که داشته مقیاس سنجش براى امت خویش محسوب مى شود. و از آنجا که پیامبر اسلام(ص) بزرگ ترین پیامبران الهى است، صفات و اعمال او مقیاس سنجش براى شخصیت تمام انبیاء خواهد شد.

خداى متعال در آیه 41 سوره «نساء» به مسأله شهود وگواهان رستاخیز اشاره کرده، مى فرماید: (حال این افراد چگونه خواهد بود آن روز که براى هر امتى گواهى بر اعمال آنها مى آوریم و تو را گواه اینها قرار خواهیم داد)؛ «فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّة بِشَهید وَ جِئْنا بِکَ عَلى هؤُلاءِ شَهیداً».
و به این ترتیب، علاوه بر گواهى اعضاى پیکر آدمى، و گواهى زمینى که بر آن زیست کرده، و گواهى فرشتگان خدا بر اعمال او، هر پیامبرى نیز گواه اعمال امت خویش است، و پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) که آخرین و بزرگ ترین پیامبر الهى است نیز گواه بر امت خود مى باشد.
نظیر این مضمون در چند آیه دیگر قرآن نیز آمده، از جمله آیه 143 سوره «بقره»، و 89 سوره «نحل»، و 78 سوره «حج».
امّا این که گواهى پیامبران چگونه است:
اگر کلمه «هؤلاء» اشاره به مسلمانان بوده باشد، همان طور که در تفسیر «مجمع البیان» آمده است، پاسخ این سؤال روشن خواهد بود؛ زیرا هر پیامبرى مادامى که در میان امت خویش مى باشد، شاهد و ناظر اعمال آنها است و بعد از آنها اوصیاء و جانشینان معصومشان، شاهد و ناظر اعمال امت خواهند بود، و لذا مى خوانیم که: مسیح(علیه السلام) در روز قیامت، در پاسخ سؤال پروردگار عرض مى کند:
«ما قُلْتُ لَهُمْ اِلاّ ما أَمَرْتَنِى بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللّهَ رَبِّى وَ رَبَّکُمْ وَ کُنْتُ عَلَیْهِمْ شَهِیْداً مادُمتُ فِیْهِمْ فَلَمّا تَوَفَّیْتَنِى کُنْتَ أَنْتَ الرَّقِیْبَ عَلَیْهِمْ وَ أَنْتَ عَلى کُلِّ شَىْء شَهِیْدٌ»؛ (پروردگارا! من به آنها جز آنچه دستور دادى نگفتم، به آنها گفتم: خداوندى را که پروردگار من و شما است عبادت کنید، و تا آن زمان که در میان آنها بودم شاهد و گواه اعمال آنها بودم، ولى هنگامى که مرا از میان آنها بازگرفتى خودت مراقب آنان بودى و تو بر هر چیز گواهى).(1)
ولى جمعى از مفسران احتمال داده اند کلمه «هؤلاء» اشاره به گواهان امت هاى پیشین است، یعنى: اى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)! تو را گواه همه گواهان و انبیاى گذشته قرار خواهیم داد، و در پاره اى از روایات نیز به همین تفسیر اشاره شده است.(2)
بنابراین، مفهوم آیه چنین خواهد شد: هر پیامبرى در حال حیات و ممات از طریق مشاهده باطنى و روحانى ناظر احوال تمام امت خویش خواهد بود و روح پاک پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) نیز از همین راه ناظر همه امم پیشین و امت خویش مى باشد، و به این طریق آنها مى توانند نسبت به اعمال آنها گواهى دهند و حتى صلحاى امت و افراد نمونه پرهیزکار نیز ممکن است از چنین آگاهى برخوردار باشند.
مفهوم این بیان چنین مى شود که: روح پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) از آغاز خلقت آدم وجود داشته است؛ زیرا معنى شهود، آگاهى توأم با حضور است.
ولى این تفسیر، با آیه اى که درباره حضرت مسیح(علیه السلام) نقل شد، چندان سازگار نیست، چون آیه مزبور مى گوید: مسیح شاهد بر تمام امت خود نبود، بلکه ما دام الحیات شاهد بر آنها بود (دقت کنید).
اما اگر شهادت را به معنى شهادت عملى بگیریم، یعنى: «اعمال یک فرد نمونه مقیاس سنجش براى اعمال سایرین»، در این صورت تفسیر فوق خالى از اشکال خواهد بود؛ زیرا هر پیامبرى با صفات ممتازى که داشته مقیاس سنجش براى امت خویش محسوب مى شده، و خوبان و بدان امت را با شباهت و عدم شباهت به آنان مى توان شناخت.
و از آنجا که پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) بزرگ ترین پیامبران الهى است، صفات و اعمال او مقیاس سنجش براى شخصیت تمام انبیاء خواهد شد.
تنها سؤالى که در اینجا باقى مى ماند این است که: شهادت به این معنى آمده است یا نه؟
ولى با توجه به این که اعمال، رفتار و افکار انسان هاى نمونه نیز عملاً گواهى مى دهد که یک انسان ممکن است تا این حدّ مقامات معنوى را طى کند، چنین معنائى زیاد بعید به نظر نمى رسد (دقت کنید).(3)