آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

سجده به معنى پرستش و عبادت، مخصوص خدا است، و پرستش در هر مذهبى، مخصوص خداوندست و سجده بر حضرت  یوسف(ع)، در عین این که براى خدا بوده، به خاطر عظمت و موهبت یوسف(ع) انجام گرفته است. از سویی تجلیل و احترام براى او نیز محسوب مى شود، همانند داستان حضرت آدم(ع). هم چنین ممکن است مقصود از سجده، مفهوم وسیع آن، یعنى خضوع و تواضع است، همچنان که بعضى از مفسران گفته اند، تحیت و تواضع متداول آن روز، خم شدن و تعظیم بوده است. لکن معنى اوّل، نزدیک تر به نظر مى رسد.
 

سجده به معنى پرستش و عبادت، مخصوص خدا است، و براى هیچ کس در هیچ مذهبى پرستش، جایز نیست، و «توحید عبادت» که بخش مهمى از مسأله توحید است ـ که همه پیامبران به آن دعوت نمودند ـ مفهومش همین است.
بنابراین، نه «یوسف»(علیه السلام) که پیامبر خدا بود، اجازه مى داد که براى او سجده کنند؛ و نه پیامبر بزرگى همچون «یعقوب»(علیه السلام) اقدام به چنین کارى مى کرد؛ و نه قرآن به عنوان یک عمل شایسته یا حداقل مجاز از آن یاد مى کرد.
بر این اساس، سجده مزبور، یا براى خدا بوده (سجده شکر)، همان خدایى که این همه موهبت و مقام عظیم را به «یوسف»(علیه السلام) داد، مشکلات و گرفتاری هاى خاندان «یعقوب»(علیه السلام) را برطرف نمود. در این صورت در عین این که براى خدا بوده، چون به خاطر عظمت موهبت «یوسف»(علیه السلام) انجام گرفته، تجلیل و احترام براى او نیز محسوب مى شده است.
و یا این که: منظور از «سجده»، مفهوم وسیع آن یعنى «خضوع و تواضع» است؛ زیرا «سجده» همیشه به معنى معروفش نمى آید، بلکه گاهى، به معنى هر نوع تواضع نیز آمده است. از این رو، بعضى از مفسران گفته اند، تحیت و تواضع متداول در آن روز، خم شدن و تعظیم بوده است، و منظور از «سجود» در آیه (و پدر و مادر خود را به تخت نشاند؛ و همگى به خاطر او به سجده افتادند)؛ «وَرَفَعَ أَبَوَیْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَخَرُّوا لَهُ سُجَّداً» (1) همین است.
ولى با توجه به جمله «خَرُّوا» که مفهومش به زمین افتادن است، چنین برمى آید که «سجود» آنها، به معنى انحناء و سر فرود آوردن نبوده است.
بعضى دیگر از مفسران بزرگ گفته اند: «سجود» «یعقوب»(علیه السلام) و برادران و مادرشان براى خدا بوده، اما «یوسف»(علیه السلام) همچون خانه کعبه، قبله بوده است. از این رو در تعبیرات عرب گاهى گفته مى شود: «فُلانٌ صلّى لِلقبلة»؛ (فلان کس به سوى قبله نماز خواند).(2)
ولى معنى اوّل، نزدیک تر به نظر مى رسد، به خصوص این که در روایات متعدّدى که از ائمه اهل بیت(علیهم السلام) نقل شده، مى خوانیم: «کان سجودهم للّه» ـ یا ـ «عِبادَةً لِلّه»؛ (سجود آنها به عنوان عبادت براى پروردگار بوده است).(3)
در بعضى دیگر از احادیث، مى خوانیم: «کَانَ طَاعَةً لِلّهِ وَ تَحِیَّةً لِیُوسُف»؛ (به عنوان اطاعت پروردگار و تحیّت و احترام به یوسف بوده است).(4)
همان گونه که در داستان «آدم» نیز، سجده براى آن خداوند بزرگى بوده است که چنین خلقت بدیعى را آفریده، که در عین عبادت خدا بودن، دلیل است بر احترام و عظمت مقام «آدم»!
این درست به آن مى ماند که: شخصى کار بسیار مهم و شایسته اى انجام دهد و ما به خاطر آن، براى خدایى که چنین بنده اى را آفریده است، سجده کنیم که هم سجده براى خدا است و هم براى احترام این شخص.(5)