آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

زمین روى یک مدار بیضى شکل به دور آفتاب مى گردد. طبق قانون عمومی جاذبه، حرکت زمین به دور آفتاب حرکت یکنواخت نیست؛ ولی حرکت عقربه هاى ساعت، حرکتی یکنواخت است. پس این دو حرکت هرگز نمى توانند با هم توافق نمایند.

مى دانیم که زمین در روى یک مدار بیضى شکل به دور آفتاب مى گردد؛ در مدّت یک سال شمسى آفتاب در یکى از دو کانون این بیضى واقع است؛ بنابراین، فاصله زمین از آفتاب همیشه یک اندازه نیست. نقطه اى را که زمین در آن منتهاى دورى از آفتاب پیدا مى کند، «اوج» گویند و نقطه اى که نهایت نزدیکى را از آفتاب حاصل مى نماید «حضیض» مى نامند. پس به موجب قانون جاذبه عمومى وقتى که از اوج به سمت حضیض مى رود، سرعتش رفته رفته افزایش پیدا مى کند و بالعکس هنگامى که از حضیض به طرف اوج مى رود، سرعتش کم کم کاهش مى یابد.
بنابراین حرکت زمین به دور آفتاب حرکت یکنواخت نیست؛ برعکس، حرکت عقربه هاى ساعت، حرکت یکنواخت است. پس این دو حرکت هرگز نمى توانند با هم توافق نمایند. به همین جهت است که ظهر حقیقى (یعنى هنگامى که قرص آفتاب به نصف النّهار مى رسد) ساعت را نگاه کنیم، یا چند دقیقه به ساعت 12 مانده و یا چند دقیقه از آن گذشته است. این چنین ساعات را ساعات «وسطى» گویند.
منتهاى اختلاف ساعت وسطى با ساعت حقیقى در ظهر 22 بهمن است، یا به عبارت روشن تر ظهر حقیقى در 22 بهمن 14 دقیقه و 30 ثانیه بعد از ساعت 12 واقع مى شود. بالعکس، ظهر حقیقى دوازدهم آبان 16 دقیقه و 24 ثانیه قبل از ساعت 12 است و این همان است که در رساله هاى عملیّه با تقریب جزیى ربع ساعت بعد یا قبل از ساعت 12 نوشته اند.
در تمام ایّام سال، بین ساعت حقیقى و ساعت وسطى این اختلاف موجود است، منتها کمتر از آنچه مذکور داشتیم. به همین جهت در تقویم های بزرگ ربع ورقى، ستونى به نام ساعات وسطى ثبت مى کنند و اختلاف هر روز را در آن مى نگارند.
بدیهى است که همین اختلاف براى طلوع آفتاب و غروب آن نیز باید منظور شود. ولى چهار روز از سال است که اختلاف صفر مى شود.
توضیح دیگر: فرض کنید دوربینى را در سطح نصف النّهار مکانى قرار داده باشیم و ساعت دقیقى نیز همراه داشته باشیم در این صورت ظهر حقیقى وقتى است که مرکز آفتاب بر مرکز این دوربین نصف النّهارى واقع شود. حال اگر ساعت خود را ملاحظه نماییم یا چند دقیقه به ساعت 12 مانده و یا چند دقیقه از آن گذشته است، مگر آن چهار روزى که اشاره کردیم یعنى در هریک از آنها به محضى که عقربه هاى ساعت، روى 12 منطبق شدند مرکز آفتاب نیز در مرکز عدسى دوربین نصف النّهارى قرار مى گیرد.(1)(2)