آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در آیه 35 سوره بقره، حکم خواستگاری از زنان در عدّه را بیان می فرماید و آن را مجاز اما محدود به شرائطی می داند. بعضی از این شرایط عبارتند از: خواستگارى آشکار نباشد، در خفا با آنها ملاقات نکنند، با صراحت خواستگارى ننمایند و در پرده و با کنایه بگوید. البته تعریض و کنایه نسبت به خواستگارى در مورد زنى که در عدّه رجعى است، حرام می باشد.

پاسخ این سؤال را مى توان با توجه به آیه 235 سوره «بقره» بدست آورد، در این آیه مى خوانیم: (گناهى بر شما نیست که از روى کنایه [از زنانى که در عدّه وفات هستند] خواستگارى کنید، و یا در دل تصمیم داشته باشید، خدا مى دانست شما به یاد آنها خواهید افتاد، ولى در تنهائى با صراحت با آنها قرار ازدواج نگذارید، مگر این که به طرز شایسته اى [با کنایه] اظهار کنید)؛  «وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فیما عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّساءِ أَوْ أَکْنَنْتُمْ فی أَنْفُسِکُمْ عَلِمَ اللّهُ أَنَّکُمْ سَتَذْکُرُونَهُنَّ وَ لکِنْ لا تُواعِدُوهُنَّ سِرّاً إِلاّ أَنْ تَقُولُوا قَوْلاً مَعْرُوف»).
این دستور، در واقع براى آن است که هم حریم ازدواج سابق حفظ شده باشد، و هم زنان بیوه، از حق تعیین سرنوشت آینده خود محروم نگردند، دستورى که هم عادلانه است و هم توأم با حفظ احترام طرفین.
در حقیقت این یک امر طبیعى است که با فوت شوهر، زن به آینده خود فکر کند، و مردانى نیز ممکن است ـ به خاطر شرایط سهل تر که زنان بیوه دارند ـ در فکر ازدواج با آنان باشند، از طرفى باید حریم زوجیت سابق نیز حفظ شود، آنچه در بالا آمد، دستور حساب شده اى است که همه این مسائل در آن رعایت شده است.
جمله «وَ لکِنْ لا تُواعِدُوهُنَّ سِرّاً» مى فهماند: علاوه بر لزوم خوددارى از خواستگارى آشکار، نباید در خفا و پنهانى، با چنین زنانى در مدت عدّه، ملاقات کرد و با صراحت خواستگارى نمود، مگر این که صحبت به گونه اى باشد که با آداب اجتماعى و موضوع مرگ شوهر سازش داشته باشد یعنى در پرده و با کنایه صورت گیرد.
تعبیر به «عَرَّضْتُمْ» از ماده «تعریض»، به گفته «راغب» در «مفردات»، به معنى سخنى است که تاب دو معنى داشته باشد، راست و دروغ یا ظاهر و باطن.
و به گفته مفسر بزرگوار مرحوم «طبرسى» در «مجمع البیان»، تعریض ضد تصریح است، در اصل از «عَرْض» گرفته شده که به معنى کناره و گوشه چیزى است.(1)
در روایات اسلامى در تفسیر این آیه، براى خواستگارى کردن به طور سربسته و به اصطلاح قرآن «قول معروف» مثال هایى ذکر شده،(2) به عنوان نمونه در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: قول معروف این است که مثلاً مرد به زن مورد نظرش بگوید: «إِنِّی فِیکِ لَراغِبٌ وَ إِنِّی لِلنِّساءِ لَمُکْرِمٌ، فَلاتَسْبِقِینِی بِنَفْسِک»؛  (من به تو علاقه دارم، زنان را گرامى مى دارم، در مورد کار خود از من پیشى مگیر)!(3)
همین مضمون یا شبیه به آن در کلمات بسیارى از فقهاء آمده است.
نکته قابل توجه این که گر چه آیه فوق، بعد از آیه عدّه وفات، قرار گرفته، ولى فقهاء تصریح کرده اند حکم بالا، مخصوص عدّه وفات نیست، بلکه شامل غیر آن نیز مى شود.
مرحوم صاحب «حدائق»، فقیه و محدث معروف، مى گوید: اصحاب ما تصریح کرده اند که: تعریض و کنایه نسبت به خواستگارى در مورد زنى که در عدّه رجعى است، حرام است، اما نسبت به زن مطلقه غیر رجعیه، هم از سوى شوهرش و هم از سوى دیگران جایز است، ولى تصریح به آن براى هیچ کدام جایز نیست....
اما در عدّه بائن، تعریض از ناحیه شوهر و دیگران جایز است، ولى تصریح تنها از سوى شوهر جایز است، نه دیگرى. شرح بیشتر این موضوع را در کتب فقهى مخصوصاً در ادامه کلام صاحب حدائق مطالعه فرمائید.(4)
سپس در ادامه آیه مى فرماید: ([ولى در هر حال] عقد نکاح را نبندید تا عدّه آنها به سر آید)؛   «وَ لا تَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّکاحِ حَتّى یَبْلُغَ الْکِتابُ أَجَلَه».
و به طور مسلّم، اگر کسى در عدّه، عقد ازدواج ببندد، باطل است، بلکه اگر آگاهانه این کار را انجام دهد، سبب مى شود که آن زن براى همیشه نسبت به او حرام گردد.
و به دنبال آن، مى فرماید: (بدانید خداوند آنچه را در دل دارید مى داند از مخالفت او بپرهیزید و بدانید خداوند آمرزنده و داراى حلم است و در مجازات بندگان عجله نمى کند)؛   «وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ یَعْلَمُ ما فی أَنْفُسِکُمْ فَاحْذَرُوهُ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ غَفُورٌ حَلیمٌ».
و به این ترتیب، خداوند از تمام نیات و اعمال بندگانش آگاه است و متخلفان را به سرعت مجازات نمى کند.
«لا تَعْزِمُوا» از ماده «عزم» به معنى قصد است، و هنگامى که مى فرماید: «وَ لاتَعْزِمُوا عُقدَةَ النِّکاحِ»، در واقع نهى از انجام عقد ازدواج به صورت مؤکد است، یعنى حتى نیت چنین کارى را در زمان عدّه نکنید.(5)