آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«فَجْر»، به معنى شکافتن وسیع است و از آنجا که نور صبح تاریکى شب را مى شکافد، از آن تعبیر به «فجر» شده است. بعضى «فجر» را در این آیه، به معنى مطلق آن یعنى «سپیده صبح» گرفته و بعضى آن را به معنى «فجر آغاز محرّم» که آغاز سال جدید است و بعضى به «فجر روز عید قربان»، و بالاخره، بعضى به صبحگاهان ماه مبارک رمضان و یا «فجر صبح جمعه» تفسیر کرده اند. ولى، آیه مفهوم وسیعى دارد که همه اینها را شامل مى شود، هر چند بعضى از مصداق هاى آن از بعضى دیگر روشن تر و پراهمیت تر است.

در اولین آیه از سوره «فجر» خداى متعال به سپیده صبح سوگند مى خورد، مى فرماید«وَ الْفَجْرِ».
«فَجْر»، در اصل به معنى شکافتن وسیع است و از آنجا که نور صبح تاریکى شب را مى شکافد، از آن تعبیر به «فجر» شده است و مى دانیم «فجر» بر دو گونه است«کاذب» و «صادق».
«فجر کاذب» همان سپیدى طولانى است که در آسمان ظاهر مى شود، و آن را تشبیه به دم روباه مى کنند که نقطه باریک آن در طرف افق است و قاعده مخروط آن، در وسط آسمان.
«فجر صادق» از همان ابتدا در افق گسترش پیدا مى کند، صفا و نورانیت و شفافیت خاصى دارد، مانند یک نهر آب زلال افق مشرق را فرا مى گیرد و بعد در تمام آسمان گسترده مى شود.
«فجر صادق» اعلام پایان شب و آغاز روز است، در این موقع روزه داران باید امساک کنند و وقت نماز صبح وارد مى شود.
بعضى «فجر» را در این آیه، به معنى مطلق آن یعنى «سپیده صبح» تفسیر کرده اند، که مسلماً یکى از نشانه هاى عظمت خداوند است، نقطه عطفى است در زندگى انسان ها و تمام موجودات زمینى و آغاز حاکمیت نور و پایان گرفتن ظلمت است، آغاز جنبش و حرکت موجودات زنده و پایان یافتن خواب و سکوت است، و به خاطر این حیات، خداوند به آن سوگند یاد کرده.
بعضى آن را به معنى «فجر آغاز محرّم» که آغاز سال جدید است تفسیر کرده اند.
و بعضى، به «فجر روز عید قربان» که مراسم مهم حج در آن انجام مى گیرد و متصل به شب هاى دهگانه است.
و بالاخره، بعضى به صبحگاهان ماه مبارک رمضان و یا «فجر صبح جمعه».
ولى، آیه مفهوم وسیعى دارد که همه اینها را شامل مى شود، هر چند بعضى از مصداق هاى آن از بعضى دیگر روشن تر و پراهمیت تر است.
و بعضى، معنى آیه را از این هم گسترده تر دانسته، گفته اند: منظور از فجر، هر روشنائى است که در دل تاریکى مى درخشد.
بنابراین، درخشیدن اسلام و نور پاک محمّدى(صلى الله علیه وآله) در تاریکى عصر جاهلیت یکى از مصادیق فجر است و همچنین درخشیدن سپیده صبح قیام مهدى(علیه السلام) به هنگام فرو رفتن جهان در تاریکى و ظلمت ظلم و ستم، مصداق دیگرى از آن محسوب مى شود (همان گونه که در بعضى از روایات به آن اشاره شده است). (1)
و قیام عاشوراى حسینى در آن دشت خونین «کربلا»، شکافتن پرده هاى تاریک ظلم «بنى امیه» و نشان دادن چهره واقعى آن دیوصفتان مصداق دیگر بود.
و همچنین، تمام انقلاب هاى راستینى که بر ضد کفر، جهل، ظلم و ستم در تاریخ گذشته و امروز انجام مى گیرد.
و حتى نخستین جرقه هاى بیدارى که در دل هاى تاریک گنهکاران ظاهر مى شود و آنها را به توبه دعوت مى کند، «فجر» است.
ولى، البته این یک توسعه در مفهوم آیه است، در حالى که ظاهر آیه همان فجر به معنى طلوع سپیده صبح است. (2)