آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در آیه: «...خاف مقام ربه» با توجه به اینکه ذات مقدس خدا مایه خوف نیست، برای مقام رب  سه معنی بیان کرده اند: 1- مواقف قیامت که انسان در این مقامات در پیشگاه خداوند براى حساب متوقف مى شود. 2- علم خداوند و مقام مراقبت او نسبت به همه انسان ها است. 3- مقام عدالت خدا.

خداى متعال در آیه 40 سوره «نازعات» مى فرماید: (اما کسى که از مقام پروردگارش بترسد و نفس را از هوا و هوس باز دارد...)؛ «وَ أَمّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى».
در این که منظور از «مقام» چیست؟ مفسرین تفسیرهاى متعددى ذکر کرده اند:
1 ـ نخست این که منظور «مواقف قیامت» است، که انسان در این مقامات در پیشگاه خداوند براى حساب متوقف مى شود بنابراین تفسیر«مَقامَ رَبِّهِ» به معنى «مَقامُهُ عِنْدَ رَبِّه»؛ (یعنى ایستادن انسان در پیشگاه خدا است).
2 ـ منظور، «علم خداوند و مقام مراقبت او» نسبت به همه انسان ها است، همانطور که در آیه 33 «رعد» آمده است: «أَ فَمَنْ هُوَ قائِمٌ عَلى کُلِّ نَفْس بِما کَسَبَتْ»؛ (آیا کسى که بالاى سر همه ایستاده و مراقب اعمال همگان است همچون کسى است که این وصف را ندارد).
شاهد دیگرى براى این تفسیر، حدیثى است که از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمود:«مَنْ عَلِمَ أَنَّ اللّهَ یَراهُ وَ یَسْمَعُ ما یَقُولُ وَ یَعْلَمُ ما یَعْمَلُهُ مِنْ خَیْر أَوْ شَرّ فَیَحْجُزُهُ ذلِکَ عَنِ الْقَبِیحِ مِنَ الاْ َعْمالِ فَذلِکَ الَّذِی «خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى»؛ کسى که مى داند خدا او را مى بیند و آنچه را مى گوید، مى شنود و از آنچه از خیر و شر انجام مى دهد آگاه است و این توجه او را از اعمال قبیح باز مى دارد، او کسى است که از مقام پروردگارش خائف است و خود را از هواى نفس باز داشته». (1)
3 ـ منظور مقام «عدالت» او است؛ چرا که ذات مقدس او مایه خوف نیست، خوف از عدالت او مى باشد و در حقیقت این خوف از مقایسه اعمال خود با عدل او حاصل مى شود، همان گونه که مجرمان از دیدن یک قاضى عادل بر خود مى لرزند و از شنیدن نام محکمه و دادگاه وحشت مى کنند، در حالى که شخص بى گناه نه از آن ترسى دارد و نه از این وحشتى!
در میان این تفسیرهاى سه گانه تضادى نیست و ممکن است همه آنها در معنى آیه جمع باشد. (2)