آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

توبه خدا به معنى رحمت خاص الهى است نه پذیرش عذر بندگان از گناه و از برخی آیات و کتب لغت این معنی استفاده می شود.

در آیه 117 سوره «توبه» مى خوانیم: (خداوند رحمت خود را شامل حال پیامبر(صلى الله علیه وآله) و مهاجران و انصار، همانها که در موقع شدت و بحران از او پیروى کردند، نمود)؛ «لَقَدْ تابَ اللّهُ عَلَى النَّبِیِّ وَ الْمُهاجِرینَ وَ الأَنْصارِ الَّذینَ اتَّبَعُوهُ فی ساعَةِ الْعُسْرَة». چنانچه مى بینیم در آیه فوق خداوند بر پیامبر(صلى الله علیه وآله)، مهاجران و انصار توبه کرد، و توبه آنها را پذیرا شد. بدون شک پیامبرِ معصوم، گناهى نداشته که بخواهد از آن توبه کند، و خدا توبه او را بپذیرد، (هر چند پاره اى از مفسران اهل تسنن، تعبیر فوق را، دلیل بر صدور لغزشى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) در ماجراى «تبوک» گرفته اند). ولى دقت در خود آیه، و سایر آیات قرآن، به نادرست بودن این تفسیر گواهى مى دهد; زیرا:
اوّلاً ـ توبه پروردگار به معنى بازگشت او به رحمت، و توجه به بندگان است، و در مفهوم آن، گناه و یا لغزش نیست، چنان که در سوره «نساء»، بعد از ذکر قسمتى از احکام اسلام، مى فرماید: «یُریدُ اللّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ وَ یَهْدِیَکُمْ سُنَنَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ یَتُوبَ عَلَیْکُمْ وَ اللّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ»؛ (خداوند مى خواهد احکام خود را براى شما تبیین کند، و به روش شایسته کسانى که قبل از شما بودند، شما را هدایت کند، و بر شما توبه کند، و خداوند دانا و حکیم است).(1) در این آیه و پیش از آن، سخن از گناه و لغزشى به میان نیامده، بلکه طبق تصریح همین آیه، سخن از تبیین احکام و هدایت به سنت هاى ارزنده پیشین در میان است، و این خود نشان مى دهد که: توبه در اینجا، به معنى شمول رحمت الهى نسبت به بندگان است.
ثانیاً ـ در کتب لغت نیز، یکى از معانى توبه همین موضوع ذکر شده است، در کتاب معروف «قاموس»، یکى از معانى توبه چنین ذکر شده: «رَجَعَ عَلَیْهِ بِفَضْلِهِ وَ قَبُولِهِ».
و ثالثاً ـ در آیه مورد بحث، تخلف و انحراف از حق را، تنها به گروهى از مؤمنان نسبت مى دهد، با این که توبه الهى را شامل حال همه مى داند، و این خود نشان مى دهد که: توبه خدا در اینجا به معنى پذیرش عذر بندگان از گناه نیست، بلکه همان رحمت خاص الهى است، که در این لحظات سخت به یارى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و همه مؤمنان، بدون استثناء از مهاجران و انصار آمد، و آنها را در امر جهاد ثابت قدم ساخت.(2)