آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در آیات قرآن گاهى مشرق و مغرب، به صورت مفرد و گاه به صورت تثنیه و گاه به صورت جمع آمده است. خورشید هر روز از نقطه تازه اى طلوع و در نقطه تازه اى غروب مى کند بنا بر اين به تعداد روزهاى سال مشرق و مغرب داريم. از سوى دیگر در میان این همه مشرق و مغرب، دو مشرق و دو مغرب در میان آنها ممتاز است (یکی اول تابستان و یکی اول زمستان که خورشید در بالاترین و پایین ترین نقطه قرار می گیرد، یا دو مشرق و مغرب اعتدالی در اول بهار و پاییز) و آنجا که مشرق و مغرب به صورت مفرد آمده، معنى جنس را دارد.

در آیات قرآن مجید، گاهى «مشرق» و «مغرب»، به صورت «مفرد» آمده، مانند آیه 115 «بقره»: «وَ لِلّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ»؛ (مشرق و مغرب از آن خدا است) و گاه، به صورت «تثنیه»، مانند آیه 17 سوره «رحمن»: «رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ»: (پروردگار دو مشرق و پروردگار دو مغرب) و گاه به صورت «جمع» مانند آیه 40 سوره «معارج»: «فَلا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ إِنّا لَقادِرُونَ»؛ (سوگند به پروردگار مشرق ها و مغرب ها که ما قادریم).
بعضى کوته نظران این تعبیرات را متضاد پنداشته اند، در حالى که همگى هماهنگ و هر یک اشاره به نکته اى است.
توضیح این که: خورشید هر روز از نقطه تازه اى طلوع و در نقطه تازه اى غروب مى کند، بنابراین به تعداد روزهاى سال مشرق و مغرب داریم و از سوى دیگر در میان این همه مشرق و مغرب، دو مشرق و دو مغرب در میان آنها ممتاز است: یکى در آغاز تابستان، یعنى حداکثر اوج خورشید در مدارِ شمالى، و یکى در آغاز زمستان، یعنى حداقلِ پائین آمدن خورشید در مدارِ جنوبى است، (که از یکى تعبیر به «مدار رأس السرطان» و از دیگرى تعبیر به «مدار رأس الجدى» مى کنند) و چون این دو کاملاً مشخص است، روى آن مخصوصاً تکیه شده است.
علاوه بر این، دو مشرق و دو مغرب دیگر که آنها را مشرق و مغرب اعتدالى مى نامند (در اول بهار و اول پائیز، هنگامى که شب و روز در تمام دنیا برابر است) نیز مشخص مى باشد که بعضى «رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْن» را اشاره به آن گرفته اند و آن نیز قابل توجه است.
اما آنجا که به صورت «مفرد» ذکر شده، معنى جنس را دارد که توجه تنها روى اصل مشرق و مغرب است، بى آن که نظر به افراد داشته باشد.
به این ترتیب تعبیرات مختلف بالا هر یک نکته اى دارد و انسان را متوجه تغییرات مختلف طلوع و غروب آفتاب و تغییر منظم مدارات شمس مى کند.(1)