آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

غنا از نظر مشهور علماى شیعه و بسیارى از علماى اهل سنت حرام است. در این مورد علما به آیات و روایات متعددی استناد کرده اند، از جمله آیه لهو الحدیث.

بدون شک، «غنا» به طور اجمال، از نظر مشهور علماى شیعه حرام است و شهرتى در سر حدّ اجماع و اتفاق دارد.
بسیارى از علماى اهل سنت نیز بر این عقیده تأکید کرده اند، هر چند بعضى از آنها استثناهائى براى آن قائل شده اند و شاید بعضى از این استثناها در حقیقت استثناء نباشد و خارج از موضوع «غنا» محسوب شود (و به اصطلاح تخصصاً خارج است).
«قرطبى» در ذیل آیه: (بعضى از مردم، سخنان باطل و بیهوده را خریدارى مى کنند تا خلق خدا را از روى جهل و نادانى، از راه خدا گمراه سازند)؛ «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللّه بِغَیْرِ عِلْم»(1)، در همین زمینه چنین مى گوید: «غناى معمول در میان گروهى از مردم، هر گاه مشتمل بر اشعار عاشقانه درباره «زنان» و توصیف زیبائى هاى آنان و ذکر شراب و محرمات دیگر باشد، همه «علما» در حرمت آن متفقند؛ چرا که مصداق «لهو و غناى» مذموم مى باشد و اما اگر از این امور خالى گردد، مختصرى از آن در اعیاد و جشن هاى زفاف جائز است و همچنین براى نشاط بخشیدن به هنگام انجام کارهاى مشکل ـ آن گونه که در «تاریخ اسلام» در مسأله حفر «خندق» آمده و یا اشعارى که «انجشه» به هنگام حرکت قافله به سوى «مکّه» در «حجة الوداع» براى تحریک «شتران» مى خوانده است ـ اما آنچه امروز در میان «صوفیه» معمول است که انواع آلات طرب را در این زمینه به کار مى برند حرام است»(2).
آنچه را که «قرطبى» به صورت استثناء بیان کرده از قبیل خواندن «حَدى» (آواز مخصوص) براى شتران، یا اشعار مخصوصى که مسلمانان با آهنگ به هنگام حفر «خندق» مى خواندند، به احتمال قوى اصلاً جزء غنا نبوده و نیست و شبیه اشعارى است که گروهى با آهنگ مخصوص در راهپیمائى ها یا مجالس جشن و عزادارى مذهبى مى خوانند.
در منابع اسلامى، دلائل زیادى بر تحریم «غنا» در دست است، از جمله آیه: «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشْتَرِى لَهْوَ الْحَدِیْثِ...» و بعضى دیگر از آیات قرآن که حداقل طبق روایاتى که در تفسیر این آیات وارد شده بر «غنا» تطبیق گردیده و یا «غنا» از مصادیق آن شمرده شده است.
در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که در تفسیر آیه: «وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ»(3) فرمود:
«قَوْلُ الزُّورِ الغِنا»(4)؛ (سخن باطل همان غنا است).
و نیز همان امام(علیه السلام) در تفسیر آیه: «وَ الَّذِینَ لایَشْهَدُونَ الزُّورَ»(5) فرمود: «منظور از آن غنا است».(6)
روایات متعددى از امام باقر(علیه السلام) و امام صادق(علیه السلام) و امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) نقل شده است که یکى از مصداق هاى «لهو الحدیث» را که موجب «عذاب مهین» است غنا معرفى کرده اند.(7)
علاوه بر این، روایات فراوان دیگرى ـ منهاى تفسیر آیات ـ در منابع اسلامى دیده مى شود که تحریم غنا را به طور مؤکّد بیان مى کند.
در حدیثى که از «جابر بن عبداللّه» از پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده مى خوانیم: «کَانَ إِبْلِیسُ أَوَّلَ مَنْ تَغَنّى»(8)؛ (شیطان اولین کسى بود که غنا خواند).
و در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) چنین آمده است: «بَیْتُ الْغِنَاءِ لاتُؤْمَنُ فِیهِ الْفَجِیعَةُ، وَ لاتُجَابُ فِیهِ الدَّعْوَةُ، وَ لایَدْخُلُهُ الْمَلَکُ»(9)؛ (خانه اى که در آن غنا باشد ایمن از مرگ و مصیبت دردناک نیست، دعا در آن به اجابت نمى رسد و «فرشتگان» وارد آن نمى شوند).
و در حدیث دیگرى از همان امام(علیه السلام) مى خوانیم: «الْغِنَاءُ یُورِثُ النِّفَاقَ وَ یُعْقِبُ الْفَقْرَ»(10)؛ (غنا، روح نفاق را پرورش مى دهد و فقر و بدبختى مى آفریند).
در حدیث دیگر که از امام صادق(علیه السلام) نقل شده: (از جمله کسانى را که ملعون و دور از رحمت خدا شمرده است: زن خواننده، کسى که اجرتى به او مى دهد و کسى که آن پول را مصرف مى نماید! «الْمُغَنِّیَةُ مَلْعُونَةٌ، وَ مَنْ أَدّاها مَلْعُونٌ، وَ آکِلُ کَسْبِهَا مَلْعُونٌ».(11)
در منابع معروف «اهل سنت» نیز روایات متعددى در این زمینه نقل شده است.
از جمله، روایتى است که «درّ المنثور» از جمع کثیرى از محدثین، از «ابى امامة» از پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) نقل کرده که فرمود: «لایَحِلُّ تَعْلِیْمُ الْمُغَنِّیاتِ وَ لابَیْعُهُنَّ وَ أَثْمانُهُنَّ حَرامٌ»(12)؛ (تعلیم زنان خواننده حلال نیست، همچنین خرید و فروش این کنیزان و چیزى که در مقابل آن گرفته مى شود نیز حرام است).
نظیر همین معنى را نویسنده «التّاج» از «ترمذى» و «امام احمد» نقل کرده است.(13)
«ابن مسعود» از پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل مى کند که: «الْغِنَاءُ یُنْبِتُ النِّفَاقَ فِی الْقَلْبِ کَمَا یُنْبِتُ الْمَاءُ الْبَقْلَ»(14)؛ (غنا روح نفاق را در قلب پرورش مى دهد، همان گونه که آب گیاه را)!.
روى هم رفته، روایاتى که در این زمینه نقل شده است به قدرى زیاد است که به حدّ تواتر مى رسد و به همین دلیل اکثر «علماى اسلام» فتوا به حرمت داده اند علاوه بر «علماى شیعه» که تقریباً در این سخن اتفاق نظر دارند، تحریم آن از «ابوحنیفه» نیز نقل شده است و هنگامى که از «احمد»، پیشواى معروف «اهل سنت» درباره «غنا» سؤال کردند در پاسخ گفت: «یُنْبِتُ النِّفاقَ»؛ (روح نفاق را در آدمى مى رویاند)!.
و «مالک»، پیشواى دیگر «اهل سنت» در پاسخ این سؤال گفت: «یَفْعَلُهُ الْفُسّاقُ»؛ (مردم فاسق به دنبال آن مى روند).
و «شافعى» تصریح کرده است: «شهادت اصحاب غنا قبول نیست و این خود دلیل بر فسق آنها است».
از «اصحاب شافعى» نیز نقل شده که فتواى «شافعى» را تحریم مى دانند، بر خلاف آنچه بعضى پنداشته اند.(15)، (16)