آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

یک سال بعد از هجرت، منافقان برای بی اعتنایی به آیات قرآن، از سلمان خواستند تا از تورات برایشان بخواند. در پاسخ به آنها آیات ابتدای سوره یوسف نازل شد. بعد از مدتی مجدد از سلمان این درخواست را کردند و آیه «الله نزل احسن الحدیث» نازل شد. بعد از مدتی برای سومین بار همان درخواست را از سلمان کردند و آیه فوق به آنها پاسخ داد. یا اینکه این آیه هشداری است به یاران پیامبر(ص) که بعد از هجرت به نعمت و زندگی بهتری رسیدند، اما بجای اینکه بر ایمان آنها افزوده شود قلوب بعضی را قساوت گرفت.

در آیه (16) سوره «حدید» می خوانیم: «أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لایَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَکَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ»؛ (آیا وقت آن نرسیده است که دل هاى مؤمنان در برابر ذکر خدا و آنچه از حق نازل شده است خاشع گردد و مانند کسانى نباشند که در گذشته به آنها کتاب آسمانى داده شد، سپس زمانى طولانى بر آنها گذشت و قلب هایشان قساوت پیدا کرد؛ و بسیارى از آنها گنه کارند)
شأن نزول:
براى آیه مورد بحث، شأن نزول هاى متعددى نقل شده از جمله این که:
آیه مزبور یک سال بعد از هجرت، درباره منافقان نازل شده است، به خاطر این که روزى از «سلمان فارسى» پرسیدند: از آنچه در «تورات» است براى ما سخن بگو!، چرا که در «تورات» مسائل شگفت انگیزى است (و به این وسیله مى خواستند نسبت به قرآن، بى اعتنائى کنند) در این هنگام، آیات آغاز سوره «یوسف» نازل شد، «سلمان» به آنها گفت: این قرآن «احسن القصص» و بهترین سرگذشت ها است، و براى شما از غیر آن نافع تر است.
مدتى از تکرار سؤال خوددارى کردند، باز به سراغ «سلمان» آمدند و همان خواهش را تکرار کردند، در این هنگام آیه: «أَللّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِىَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ...»؛ (خداوند بهترین سخن را نازل کرده کتابى که آیاتش (از نظر لطف و زیبائى و معنى) همانند یکدیگر است آیاتى مکرر دارد (اما تکرارى شوق انگیز) که از شنیدن آیاتش لرزه بر اندام کسانى که در برابر پروردگارشان خاشعند مى افتد...) نازل شد.(1)
باز مدتى از تکرار این سؤال خوددارى کردند و بار سوم به سراغ «سلمان» آمدند و همان درخواست را تکرار کردند، در این هنگام، آیه مورد بحث نازل شد (و آنها را مؤاخذه کرد که: آیا موقع آن نرسیده است که در برابر نام خدا خشوع کنید و از این سخنان دست بردارید).
در شأن نزول دیگرى، آمده است: یاران پیامبر(صلى الله علیه وآله) در «مکّه» در خشکسالى و زندگى سختى به سر مى بردند، هنگامى که مهاجرت کردند به فراوانى و نعمت رسیدند وضع آنها دگرگون شد، و قساوت بر قلوب عده اى چیره گشت، در حالى که لازم بود، بر ایمان و یقین و اخلاص آنها، به خاطر مصاحبت با قرآن افزوده شود (آیه فوق نازل شد و به آنها هشدار داد).(2)
پاره اى از شأن نزول هاى دیگر نیز، در زمینه این آیه، به چشم مى خورد که چون حکایت از «مکّى» بودن آیه مى کند، قابل اعتماد نیست، زیرا مشهور این است که تمام این سوره در «مدینه» نازل شده است.(3)