آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از آیات متعددى مثل آيه97 سوره نساء استفاده مى شود: گرفتن ارواح به دست یک فرشته معین نیست، بلکه فرشتگانى این وظیفه را به عهده دارند و «ملک الموت» بزرگ آن فرشتگان است. البته«عزرائيل» به تنهايي نيز با تجرد وجودى و وسعت احاطه ای که به جهان ماده دارد، توانايي اين کار را دارد. در بعضى آیات، قبض روح به خدا نسبت داده شده چرا که در مواردى که کار با واسطه انجام مى گیرد، گاهى کار را به وسائط و گاهى به صاحب آن اسباب و وسائط نسبت می دهند.

از بررسى موارد متعددى از قرآن مجید (12 مورد) که درباره «توفّى» و مرگ سخن به میان آمده، استفاده مى شود: گرفتن ارواح به دست یک فرشته معین نیست، بلکه فرشتگانى هستند که این وظیفه را به عهده دارند و مأمور انتقال ارواح آدمیان از این جهان به جهان دیگرند، و آیه 97 سوره نساء که «الملائکة» در آن به صورت جمع آمده اند، نیز یکى از شواهد این موضوع است.
علاوه بر این، در آیه 61 سوره «انعام» مى خوانیم: «حَتّى اِذا جاءَ أَحَدَکُمُ الْمَوتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا»؛ (هنگامى که زمان مرگ یکى از شما برسد، فرستادگان ما روح او را قبض مى کنند).
و اگر مى بینیم در بعضى از آیات این موضوع به ملک الموت: «فرشته مرگ» نسبت داده شده، (1) از این نظر است که او بزرگ فرشتگان مأمور قبض ارواح است، همان کسى که در احادیث، به نام «عزرائیل» از او یاد شده است.
از این رو این که بعضى مى پرسند: چگونه ممکن است یک فرشته در آنِ واحد همه جا حضور یابد و قبض روح انسان هاى متعددى کند، پاسخ آن روشن مى گردد.
از این گذشته، به فرض این که فرشتگان متعدد نباشند و تنها یک فرشته باشد، باز مشکلى ایجاد نمى شود; زیرا تجرد وجودى او ایجاب مى کند که دائره نفوذ عملش فوق العاده وسیع باشد; چرا که یک وجود مجرد مى تواند احاطه وسیعى نسبت به جهان ماده داشته باشد.
در حدیثى که درباره فرشته مرگ (ملک الموت) از امام صادق(علیه السلام) نقل شده، مى خوانیم: هنگامى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) از احاطه او نسبت به جهان سؤال کرد، در جواب چنین گفت: «مَا الدُّنْیا کُلُّها عِنْدِى فِیْما سَخَّرَهَا اللّهُ لِى وَ مَکَّنَنِى عَلَیْها اِلاّ کَالدِّرْهَمِ فِى کَفِّ الرَّجُلِ یُقَلِّبُهُ کَیْفَ یَشاء»؛ (این جهان و آنچه در آن است با تسلط و احاطه اى که خداوند به من بخشیده در نزد من همچون سکه اى است در دست انسان، که هر گونه بخواهد آن را مى چرخاند). (2)
ضمناً اگر مى بینیم در بعضى از آیات قرآن، قبض روح به خدا نسبت داده شده است، مانند: «اللّهُ یَتَوَفَّى الأَنْفُسَ حِیْنَ مَوْتِه»؛ (خداوند جان ها را در موقع مرگ مى گیرد)، (3) با آیات گذشته هیچ منافاتى ندارد; زیرا در مواردى که کار با وسائطى انجام مى گیرد، گاهى کار را به وسائط نسبت مى دهند و گاهى به آن کسى که اسباب و وسائط را فراهم کرده است، و هر دو نسبت، صحیح است.
جالب این که: در قرآن بسیارى از حوادث جهان به فرشتگانى که مأمور خدا در عالم هستى هستند، نسبت داده شده است.
و همان طور که مى دانیم فرشته معنى وسیعى دارد که از «موجودات مجرد عاقل» گرفته تا «نیروها و قواى طبیعى» را شامل مى شود. (4)