آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

علت نام گذاری شب قدر این است که: همه مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین مى شود. یا این شب داراى شرافت عظیمى است. یا قرآن در این شب با تمام منزلتش بر رسول والا قدر و به وسیله فرشته صاحب قدر نازل شد. یا شبى است که مقدر شده قرآن در آن نازل شود. یا کسى که آن شب را احیا بدارد صاحب قدر و مقام مى شود و یا در آن شب، آن قدر فرشتگان نازل مى شوند که عرصه زمین بر آنها تنگ مى شود؛ چون تقدیر به معنى تنگ گرفتن نیز آمده. جمع میان آنها هم ممکن است؛ اما وجه اول با روایات هماهنگ و از همه مناسب تر است.

در اینکه چرا شب قدر، شب قدر نامیده شد سخن بسیار است از جمله اینکه:

1 ـ شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده که جمیع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین مى شود. شاهد این معنى در آیات 3 و 4 سوره «دخان» است که مى فرماید: «إِنّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَة مُبارَکَة إِنّا کُنّا مُنْذِرینَ * فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْر حَکیم»؛ (ما این کتاب مبین را در شبى پر برکت نازل کردیم، و ما همواره انذار کننده بوده ایم * در آن شب که هر امرى بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین مى گردد). این بیان، هماهنگ با روایات متعددى است که مى گوید: در آن شب مقدرات یک سال انسان ها تعیین مى گردد و ارزاق و سرآمد عمرها و امور دیگر در آن لیله مبارکه تفریق و تبیین مى شود.

البته این امر هیچ گونه تضادى با آزادى اراده انسان و مسأله اختیار ندارد؛ چرا که تقدیر الهى به وسیله فرشتگان بر طبق شایستگى ها و لیاقت هاى افراد و میزان ایمان، تقوا، پاکى نیت و اعمال آنها است. یعنى براى هر کس آن مقدر مى کنند که لایق آن است، یا به تعبیر دیگر زمینه هایش از ناحیه خود او فراهم شده، و این نه تنها منافاتى با اختیار ندارد که تأکیدى بر آن است.

2 ـ بعضى نیز گفته اند: آن شب را از این جهت شب قدر نامیده اند که داراى قدر و شرافت عظیمى است. نظیر آنچه در آیه 74 سوره «حج» آمده است: «ما قَدَرُوا اللّه حَقَّ قَدْرِهِ»؛ (آنها قدر خداوند را نشناختند).

3 ـ گاه نیز گفته اند: به خاطر آن است که قرآن با تمام قدر و منزلتش بر رسول والا قدر و به وسیله فرشته صاحب قدر نازل گردید.

4 ـ یا این که شبى است که مقدر شده قرآن در آن نازل گردد.

5 ـ یا این که کسى که آن شب را احیا بدارد صاحب قدر و مقام و منزلت مى شود.

6 ـ یا این که در آن شب، آن قدر فرشتگان نازل مى شوند که عرصه زمین بر آنها تنگ مى شود ـ چون تقدیر به معنى تنگ گرفتن نیز آمده است ـ مانند: «وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُه».(1)

جمع میان تمام این تفسیرها در مفهوم گسترده «لیلة القدر» کاملاً ممکن است، هر چند تفسیر اول از همه مناسب تر و معروف تر است.(2)