آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

منظور از احاطه پروردگار به همه چیز، وابستگی همه موجودات در ذاتشان به وجود مقدس او است. به تعبیر دیگر، در عالم هستى یک وجود قائم به ذات داریم و بقیه موجودات امکانیه، همه متکى و وابسته به او هستند، که اگر یک دم این ارتباط از میان برداشته شود، همه فانى و معدوم مى شوند. امام علی(ع) در این باره می فرمایند: «خداوند با همه چیز است، اما نه این که قرین آنها باشد، و مغایر با همه چیز است نه این که از آنها بیگانه و جدا باشد».

هرگز نباید تصور کرد که احاطه خداوند به همه موجودات، فى المثل شبیه احاطه هواى پیرامون کره زمین، به کره زمین است، که این احاطه دلیل بر محدودیت است، بلکه منظور از احاطه پروردگار به همه چیز، معنى بسیار دقیق تر و لطیف ترى است و آن وابستگى همه موجودات در ذاتشان به وجود مقدس او است.
به تعبیر دیگر، در عالم هستى یک وجود اصیل، و قائم به ذات، بیش نیست، و بقیه موجودات امکانیه، همه متکى و وابسته به او هستند، که اگر یک دم این ارتباط از میان برداشته شود، همه فانى و معدوم مى شوند.
این احاطه، همان حقیقتى است که در کلمات عمیق امیرمؤمنان على(علیه السلام) در خطبه اول «نهج البلاغه» به این عبارت بیان شده است: «مَعَ کُلِّ شَىْء لابِمُقارَنَة وَ غَیْرُ کُلِّ شَىْء لابِمُزایَلَة»؛ (خداوند با همه چیز است، اما نه این که قرین آنها باشد، و مغایر با همه چیز است نه این که از آنها بیگانه و جدا باشد).
و این شاید همان است که امام حسین(علیه السلام) در آن دعاى پر محتوا و غرّاء و شیواى «عرفه» بیان فرموده: «أَ یَکُونُ لِغَیْرِکَ مِنَ الظُّهُورِ ما لَیْسَ لَکَ، حَتّى یَکُونَ هُوَ الْمُظْهِرَ لَکَ؟، مَتى غِبْتَ حَتّى تَحْتاجَ إِلى دَلِیْل یَدُلُّ عَلَیْکَ؟ وَ مَتى بَعُدْتَ حَتّى تَکُونَ الْآثارُ هِىَ الَّتِی تُوَصِّلُ إِلَیْکَ؟ عَمِیَتْ عَیْنٌ لاتَراکَ عَلَیْها رَقِیْباً! وَ خَسِرَتْ صَفْقَةُ عَبْد لَمْ تَجْعَلْ لَهُ مِنْ حُبِّکَ نَصِیْباً»؛ (الهى! آیا براى موجودات دیگر، ظهورى است که براى تو نیست تا آنها نشان دهنده تو باشند؟!
کى پنهان بودى، تا نیاز به دلیلى داشته باشى که دلالت بر وجودت کند؟ و کى دور شده اى که آثار تو در عالم هستى ما را به تو رهنمون گردد؟!
کور باد! چشمى که تو را مراقب خود نبیند، و زیانکار باد! تجارت بنده اى که نصیبى از حب و عشق تو ندارد!). (1)