آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

طبق آیه 83 سوره انعام، همه جنبندگان و حیوانات به سوى پروردگارشان جمع و محشور مى شوند. و مقصود از «یحشرون» یا نوعى از حشر و حساب به تناسب عقل و شعورشان خواهد بود و یا اینکه منظور ازآن نقطه مقابل «بثّ» (پراکندن) است، به این معنى که«بثّ»، اشاره به آفرینش جنبندگان است، سپس مى فرماید: هر گاه خدا بخواهد آن ها را «جمع» کرده و نابود یا منقرض مى سازد. همان گونه که در طول تاریخ، تاکنون بسیارى از انواع جنبندگان در روى زمین گسترش عجیبى پیدا کرده، و در زمانى بعد از آن منقرض و جمع شده اند.

پاسخ این سؤال را مى توان با توجه به آیه 83 سوره «انعام» به دست آورد، خداوند مى فرماید: «وَ ما مِنْ دابَّة فِى الاَْرْضِ وَ لا طائِر یَطِیْرُ بِجَناحَیْهِ إِلاّ أُمُمٌ أَمْثالُکُمْ ما فَرَّطْنا فِى الْکِتابِ مِنْ شَىْء ثُمَّ إِلى رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ»؛ (هیچ جنبنده اى در زمین، و هیچ پرنده اى که با دو بال خود[ در آسمان] پرواز مى کند نیست، مگر این که امت هائى همانند شما هستند، ما هیچ چیز را در این کتاب فروگذار نکردیم، سپس همه آنها به سوى پروردگارشان جمع و محشور مى شوند).
زندگى بسیارى از حیوانات، آمیخته با نظام جالب و شگفت انگیزى است، چه مانعى دارد که این اعمال، بیانگر نوعى عقل و شعور در آن ها باشد؟ چه لزومى دارد که همه اینها را به غریزه تقسیم کنیم؟ در این صورت نوعى از حشر و حساب، براى آنها متصور خواهد بود.
این احتمال نیز در تفسیر آیه مورد بحث وجود دارد، که منظور از «جمع» نقطه مقابل «بثّ»؛ (پراکندن) است، به این معنى که «بثّ»، اشاره به آفرینش و گسترش انواع موجودات زنده و جنبندگان است، سپس مى فرماید: هر گاه خدا بخواهد آن ها را «جمع» کرده و نابود یا منقرض مى سازد.
همان گونه که در طول تاریخ، تاکنون بسیارى از انواع جنبندگان در روى زمین گسترش عجیبى پیدا کرده، و در زمانى بعد از آن منقرض و جمع شده اند، هم گسترش آن ها به دست خدا است، و هم جمع آنها، و در حقیقت شبیه آیاتى است که مى گوید: حیات دهنده خداست و میراننده هم او است.(1)