آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

منظور از «دو بار میراندن»، مرگ در پایان عمر، و مرگ در پایان برزخ است، و منظور از «دو مرتبه احیاء»، احیاى برزخى و احیاى در قیامت است؛ یا اینکه منظور از «دو حیات»، زنده شدن در قبر براى پاره اى از سؤالات است، و زنده شدن در قیامت، و منظور از «دو مرگ»، مرگ در پایان عمر و مرگ در قبر مى باشد؛ و یا اینکه «مرگ نخستین»، مرگ قبل از وجود انسان در دنیا است، چرا که قبلاً خاک بود، بنابراین «زندگى اول» نیز زندگى این دنیا مى شود، و «مرگ دوم» در پایان این جهان است و «حیات دوم» در رستاخیز.

خداى متعال در آیه 11 سوره «مؤمن» مى فرماید: (پروردگارا! ما را دو بار میراندى و دو بار زنده کردى و ما در این مرگ و حیات ها همه چیز را فهمیدیم، اکنون به گناهان خود اعتراف مى کنیم، آیا راهى براى خارج شدن از دوزخ [و بازگشت به دنیا و جبران ما فات] وجود دارد؟!)؛ «قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلى خُرُوج مِنْ سَبِیل».
در این که منظور از «دو بار میراندن» و «دو بار زنده کردن» چیست؟ مفسران چندین تفسیر ذکر کرده اند که از میان همه آنها سه احتمال قابل ذکر است:
1 ـ منظور از «دو بار میراندن»، مرگ در پایان عمر، و مرگ در پایان برزخ است، و منظور از «دو مرتبه احیاء»، احیاى برزخى و احیاى در قیامت است.
توضیح این که: هنگامى که انسان مى میرد، نوع دیگرى از حیات به عنوان حیات برزخى پیدا مى کند، همان حیاتى که شهداء به مقتضاى «بَلْ أَحْیاءٌ عَنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ»، (1) دارند، همان حیاتى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امامان(علیهم السلام) دارند، سلام ما را مى شنوند و پاسخ مى گویند، و نیز همان حیاتى که سرکشان و طاغیانى همچون «آل فرعون» دارند و صبح و شام به مقتضاى «النّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوّاً وَ عَشِیّاً»، (2) مجازات مى شوند.
از سوى دیگر مى دانیم در پایان این جهان، در نخستین «نفخه صور»، نه تنها انسان ها، که همه فرشتگان و ارواح مردگان، که در قالب هاى مثالى هستند به مقتضاى (پس همه کسانى که در آسمانها و زمینند مى میرند)؛ «فَصَعِقَ مَنْ فِى السَّماواتِ وَ مَنْ فِى الاَرْضِ»، (3) مى میرند و کسى جز ذات پاک خداوند باقى نمى ماند.
به این ترتیب ما یک حیات جسمانى داریم و یک حیات برزخى، در پایان عمر، از حیات جسمانى مى میریم و در پایان این جهان، از حیات برزخى؛ و نیز داراى دو حیات به دنبال این دو مرگ هستیم: حیات برزخى و حیات روز قیامت.
2 ـ منظور از «دو حیات»، زنده شدن در قبر، براى پاره اى از سؤالات است، و زنده شدن در قیامت، و منظور از «دو مرگ»، مرگ در پایان عمر و مرگ در قبر مى باشد.
3 ـ منظور از «مرگ نخستین»، مرگ قبل از وجود انسان در دنیا، است، چرا که قبلاً خاک بود، بنابراین «زندگى اول»، نیز زندگى این دنیا مى شود، و «مرگ دوم» در پایان این جهان است، و «حیات دوم» در رستاخیز.
کسانى که این تفسیر را برگزیده اند، به آیه 28 سوره «بقره» نیز، استدلال کرده اند که مى گوید: «کَیْفَ تَکْفُرُونَ بِاللّهِ وَ کُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْیْاکُمْ ثُمَّ یُمِیْتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»؛ (چگونه به خدا کافر مى شوید در حالى که شما مرده بودید او شما را زنده کرد، سپس مى میراند، بار دیگر زنده مى کند، سپس به سوى او باز مى گردید؟)
ولى آیه مورد بحث، سخن از دو «اماته»؛ (میراندن) مى گوید، در حالى که آیه سوره «بقره» یک «موت» است و یک «اماته». (4)
از میان این تفسیرها، تفسیر اول مناسب تر به نظر مى رسد. (5)