آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از نظر قوانین اسلام این اضافه مال هم در واقع مال آنها بود، ولى آنها توجّه نداشتند؛ یعنی این سه نفر تمام 17 شتر را مال خود مى دانستند و شریک چهارمى براى خود قائل نبودند و مى خواستند مجموع آن را به نسبت 2/1 و 3/1 و 9/1 تقسیم کنند ولى به این نکته توجّه نداشتند که این سهام از مجموع مال کمتر است؛ لذا على(ع) با این ابتکار، مشکل را حل نمودند و باقیمانده مال را نیز از این راه - به همان نسبت سهام - در میان آنها تقسیم نمودند و شتر خودشان را هم در آخر برداشتند.

نکته قابل توجّه در این جا سهامى است که آن سه نفر تقاضا داشتند و از مجموع مال کمتر بود؛ یعنى اگر نصف را با ثلث (یک سوّم) و تسع (یک نهم) حقیقى جمع کنیم، کمتر از یک عدد کامل مى شود. بنابراین، باید گفت این سه نفر مدّعى تمام 17 شتر نبودند به دلیل این که مجموع سهام آنها (9/1 + 3/1 + 2/1) به اندازه مجموع آن مال نبوده است.
توضیح این که: مجموع سهام موجود در یک مال همیشه برابر با یک واحد است و به عبارت دیگر، اگر سهام یک شرکت مثلا «صد سهم» باشد؛ مجموع سهام شرکاء را که روى هم بریزیم حتماً صد سهم خواهد بود.
در مسأله 17 شتر، نزاع کنندگان نمى خواستند عدد 17 را به نسبت 2/1 و 3/1 و 9/1 تقسیم کنند بلکه نفر اوّل مدّعى نصف این شترها، نفر دوّم مدّعى یک سوّم آنها و نفر سوّم مدّعى یک نهم بود؛ یعنى هر کدام سهم خود را برابر با این «کسر» مى دانست در حالى که مجموع این کسرها مساوى با یک عدد صحیح نیست.(1) ولى امام(علیه السلام) باقیمانده مال را نیز میان آنها - به همان نسبت سهام مزبور تقسیم فرمود و این که ملاحظه مى کنیم هرکدام کمى از سهم خود بیشتر بردند، از همین جا بود که آن باقیمانده را نیز امام(علیه السلام) به سهم آنها افزود.
منتها، جاى این سؤال باقى مى ماند که چگونه آن حضرت این مقدار باقیمانده را میان آنها تقسیم کرد - با این که آنها مدّعى آن نبودند؟
پاسخ آن یک نکته است: از نظر قوانین اسلام هرگاه مالى تحت اختیار و تصرّف کسى یا کسانى باشد، مال آنهاست مگر دلیلى برخلاف آن وجود داشته باشد؛ پس باقیمانده مال هم در واقع مال آنها بود، ولى آنها توجّه نداشتند که سهام آنها کمتر از مجموع مال است؛ به عبارت دیگر، این سه نفر تمام 17 شتر را مال خود مى دانستند و شریک چهارمى براى خود قائل نبودند و مى خواستند مجموع آن را به نسبت 2/1 و 3/1 و 9/1 تقسیم کنند ولى به این نکته توجّه نداشتند که این سهام از مجموع مال کمتر است؛ لذا، على(علیه السلام) با این ابتکار جالب - یعنى اضافه نمودن یک شتر و به وجود آوردن یک کسر قابل تقسیم به تمام سهام مزبور - مشکل را حل نمودند و باقیمانده را از این راه - به همان نسبت سهام - در میان آنها تقسیم نمودند و شتر خودشان اضافه ماند، این ابتکار و سرعت انتقال و سهولت عمل راستى جالب است.(2)