«نفس» به معناى روح انسان است، و گاه به ذات چيزى «نفس» نيز گفته مى شود. اين واژه به معناى «خون» و «چشم» و «شخص» نيز آمده است. گاه نيز به خصوص «نفس امّاره» و سركش نيز اطلاق مى گردد. در بعضی از آيات قرآن به معناى وجدان آمده كه بخشى از روح آدمى را تشكيل مى دهد.
«نَفس» به گفته راغب، لسان العرب، قاموس، كتاب العين و ديگران به معناى «روح» است كه مركز ادراكات انسان مى باشد. در قرآن مجيد مراحلى براى «نفس» ذكر شده مانند: «نفس اماره،»؛ «نفس لوامة»؛ و «نفس مطمئنه».
قال الصّادق عليه السّلام :
اَللّهم ... وَ ارْحَمْ تِلْکَ الاَعْيُنَ الَّتى جَرَتْ دُمُوعُها رَحْمَةً لَنا وَ ارْحَمْ تِلْکَ الْقُلُوبَ الَّتى جَزَعَتْ وَ احْتَرَقَتْ لَنا وَ ارْحَمِ الّصَرْخَةَ الّتى کانَتْ لَنا.
بحارالانوار، ج 98، ص 8