خداوند در سوره «بقره» هدف از نزول آيات الهى را تعقّل و انديشه ذكر مى كند و تعدادی از آيات قرآن، با لحن سرزنش بارى مردم را به خاطر عدم تفكر و تعقّل، مورد مؤاخذه قرار می دهد. قرآن می گوید: خداوند، نيروى تعقّل را در اختيار انسان نهاده كه براى درك واقعيّت ها از آن استفاده كند، و اگر نكند در خور ملامت و توبيخ است. قرآن عقل و خرد انسان را به عنوان يكى از منابع اصيل معرفت شناخته و همگان را به تعقّل و تفكّر بيشتر در همه مسائل دعوت مى كند.

علم سرچشمه تقوا و خشيت است. قرآن کریم در سوره «فاطر» از میان بندگان تنها دانشمندان را خداترس معرفی می کند و در سوره های «بقره و مائده» صاحبان اندیشه را مخاطب نهی از مخالفت خدا قرار می دهد. مسلّماً هرجا «علم» است الزاماً «تقوا» نيست، چرا كه عالم بى عمل نيز پيدا مى شود ولى بدون شك علم مقدمه و زمينه اى است براى تقوا و از سرچشمه هاى اصلى آن محسوب مى شود.