تبیین جایگاه رأفت و رحمت اسلامى در روايات فراوانى به چشم می خورد؛ اصولا محبت اساس دين اسلام است و به فرموده امام صادق(ع) دين چیزی جز محبّت و رحمت نیست تا جایی که این رحمت و رأفت در ميدان جنگ نيز بروز و ظهور دارد و در كانون خشونت و تندى، مسلمانان را نسبت به آن سفارش مى‌كند. رأفت و رحمت اسلامى علاوه بر تمام انسانها با قطع نظر از كيش و آيين شامل ساير جانداران نيز مى شود.

امام علی(ع) پس از نافرمانی کوفیان و سرزنش آنها، در بیان علت عدم ترک کوفه می فرماید: «به خدا سوگند اگر اميدم به شهادت نبود مركب خويش را آماده كرده و از شما دور می شدم». بر این اساس شهادت، يكى از اهداف آن حضرت براى ماندن در بین آن گروه بود. هم چنین بيرون رفتن حضرت، مفهومش ترك وظايف امامت نيست بلكه امام مى تواند به ميان جمع آماده ترى برود؛ از این رو می فرماید: «مادامى كه نسيم هاى جنوب و شمال در حركتند هرگز شما را طلب نمى كردم». در واقع امام به آنها می فهماند كه من هرگز به سراغ شما نخواهم آمد.

انتشار خبر دروغين شهادت پيامبر(ص) در جنگ احد بين مسلمانان تزلزل عجيبى ايجاد کرد که اکثريت از ميدان جنگ به سرعت خارج شدند و حتى بعضى مي خواستند از سران بت پرستان امان بخواهند. اما اقليتى فداکار همچون على(ع)، ابو دجانه، طلحة و ...، بقيه را به استقامت دعوت مى کردند از جمله«انس بن نضر» پس از ايراد سخنان روحيه بخش به دشمن حمله نمود تا شهید شد، آيه فوق در اين مورد نازل گرديد و دسته اوّل را سخت نکوهش کرد.