گاه مي شود آدمي بر سر «وجدان» خود كلاه مي گذارد و او را گول مي زند. مثلا: وقتى به بسيارى از افراد مى گوييم: چرا دزدى مى كنيد؟ مى گويند: كى در اين مملكت دزد نيست؟! گاهي اين گونه عذرهاى بى اساس براى فريب دادنِ وجدان خود است. مى خواهد به اين وسيله وجدان خود را گمراه و فعّاليّت هاى ناراحت كننده آن را خاموش سازد تا از شرّ محاكمه وجدان راحت شود. البته خودش هم باطل بودنِ اين عذرها را مى داند؛ اما براى كلاه گذاردن بر سر وجدان، اين تشخيص را در اعماق قلب مخفى مى سازد تا به گوش وجدان نرسد.

ترديدى نيست كه هر كس نيروى مرموزى را در درون خود احساس مى كند كه بر تمام اعمال، گفتار و حتّى انديشه هايش نظارت دارد و كمتر كسی اصل وجود آنرا انكار كرده است. همان نیرویی که به ما مي گويد پيمان شكني نكنيد، ظلم و ستم نكنيد و ... که اگر تذكّرات آن سودمند واقع نشد و عملِ خلاف انجام شد شروع به سرزنش كرده و فرد را در دادگاه خود محكوم نموده و وادار به توبه مي نمايد. بنابراين وجدان مانند ساير نيروهاى درونى ما حقيقت مرموزى دارد كه تنها آن را از راه آثارش مى توان شناخت.