جمع و ترتيب، نظم و عدد آيات در هر سوره در زمان حيات پيامبر(ص) و با دستور آن بزرگوار انجام شده و اين امر، توقيفى است و بايد آن را تعبّدا پذيرفت؛ امّا ترتيب بين سوره ها تا هنگام پايان يافتنِ نزول قرآن امكان نداشت؛ زيرا در حال حيات پيامبر(ص)، هر لحظه احتمال نزول وحی مى رفت. بنابراين طبيعى است كه پس از يأس از نزول قرآن، و وفات پیامبر(ص)، سوره هاى قرآن قابل نظم و ترتيب شده است؛ لذا بيشتر محقّقين برآنند كه جمع و ترتيب سوره ها پس از وفات پيامبر(ص)، براى نخستين بار توسط امام علي(ع) سپس «زيد بن ثابت» و ديگر صحابه بزر‌گوار انجام گرفته است.

اصطلاح «علوم قرآنی» به مجموعه مسائل مرتبط با شناخت قرآن و شؤون مختلف آن گفته می شود و مباحث بيرونى «قرآن» را مورد بررسی قرار می دهد؛ در حالی که «معارف قرآنی» به درون و محتواى «قرآن» از جنبه تفسيرى می پردازد. به عبارت دیگر «علوم قرآنی» مقدمه ای برای «معارف قرآنى» و تفسير است. در «علوم قرآنى» مباحثى مانند پدیده وحى، تاریخ نزول قرآن، جمع و تأليف قرآن، مسئله قرائت و قُرّاء، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و ... مطرح شده است.