مروان بن حَکَم، پسر عموى عثمان و شخصی مرموز، فتنه انگیز و فرصت طلب بود، او از معارف اسلامى بهره اى نداشت؛ زیرا در کودکی به خارج مدینه تبعید شده بود. عثمان بعد از خلافت، او را به مدینه بازگرداند و اکرام کرده و گرداننده اصلی کار حکومت نمود. او که در شورش علیه عثمان نقش مهمّی داشت، پس از کشته شدن او به مکّه گريخت و به یاران جمل پیوست و در جنگ صِفّین نیز نقش پر رنگی داشت. او از سوى معاویه حاکم مدینه شد و بعد از یزید به خلافت رسید و در سال 65 کشته شد.

1- نیروهای فرصت طلب بعد از وفات پیامبران، برای نیل به اهداف خود از تفسیر و تأویل و تغییر الفاظ کتاب در جهت اهداف خود بهره می جویند. 2- ادیان الهی پیشگوییهایی دارند که به زبان رمز بوده است؛  عدم تحقق پیش گویی ها از نظر برخی آرمانگرایان زمینه ی تأویل و تفسیر متون را در آن ایجاد می کند. 3- تفسیر عامه پسند از آموزه های دینی برای مقبولیت بیشتر یکی از دلایل تحریف است . 4- دخالت سلطنت در سازمان کلیسا دست امپراتور را در ایجاد تغییر در آموزه های مسیحیت باز گذاشت.