داستان «يأجوج و مأجوج» در قرآن حقیقتی تاریخی است. برخى بررسی‌ها نشان مى‌دهد كه اصل يأجوج و مأجوج از فرزندان يافث بن نوح است و اين نام از «اجيج نار» به معناى شراره‌هاى آتش گرفته شده است. اين عنوان استعارى، اشاره به فراوانى و خشونت آنان دارد. برخى از نكته‌سنجان در بحث ريشه نژادى آنان گفته اند: ريشه مغول و تاتار به شخصى كه به آن «ترك» گفته مى‌شده است، بر مى‌گردد و اين همان كسى است كه ابوالفداء او را «مأجوج» ناميده است. بنابراين از اين گفته روشن مى‌شود كه مقصود از يأجوج و مأجوج، مغول و تاتار است. آنان منطقه شمالى آسيا را اشغال كرده بودند و سرزمين آنان از «تبت و چين» تا اقيانوس منجمد شمالى ادامه داشت و از غرب به بخش‌هاى مجاور «تركستان» منتهى مى‌شد.

قرآن «یأجوج و مأجوج» را دو قبيله وحشى دانسته كه مزاحمت شديدى براى ساكنان اطراف خود داشتند. علامه طباطبايى در «الميزان» آنها را گروه هاى جنگجو و غارتگري دانسته كه در دورترين نقطه شمال آسيا زندگى مي كردند. از سویی بر اساس دلايل تاريخي، ساکنان نواحى مغولستان، بر اثر كثرت جمعيت، به تدریج در شرق يا جنوب آنجا ساكن شدند. اين قبائل وحشى به امپراطورى روم، و بعدها به ممالك اسلامى هجوم آوردند. از اين رو يأجوج و مأجوج از همين قبائل بودند كه مردم قفقاز براي جلوگیری از آنها از كوروش كمك خواستند.

بعد از حمله مغول به ایران، اسماعلیلیان نزارى صدمات سختی را متحمل شدند. بنابه نقل جوینى فقط در قهستان دوازده هزار مرد را قتل عام کردند و زنان و کودکان نزارى در بازار خراسان فروخته شدند. خورشاه با نه نفر از همراهان خود در شمال غرب مغولستان به قتل رسیدند و خانواده وى که به قزوین تبعید شده بودند، مدتى بعد کشته شدند. جوینى گزارش مى دهد که پس از فتح قلاع نزاریان و قتل عام آنها نشانى از آنها بر جاى نماند و جز افسانه اى در زبان ها و خبرى در جهان باقى نماند.