درباره «عالم ذر» نظریه های گوناگونی بین مفسّرین و علما وجود دارد. به نظر می آید درست ترین تفسیر از عالم ذر آن است که بگوییم این عالم با مسأله سرشت و فطرت خداشناسى هماهنگ است و به اين ترتيب از همان موقعى كه ذرّات نطفه از پشت پدران در رحم مادران قرار مى گيرند، نور معرفت و توحيد و خداباوری به صورت يک استعداد ذاتى در آنها قرار گرفته است.

روايات زيادى در زمينه «عالم ذر» ديده مى شود، ولى بسيارى از آنها تنها از يك راوى نقل شده كه حكم خبر واحد را پيدا مى كند. محتواى اين روايات نيز با هم متفاوت است؛ برخی آنرا یک پیمان فطری دانسته و برخی آنرا پیمان از فرزندان آدم که به صورت ذراتی از پشت او خارج شدند دانسته اند و برخی هم آنرا پیمان از ارواح انسانها بیان نموده اند و... . اما با توجّه به متعارض بودن اين روايات و ضعف سند بسيارى از آنها هرگز نمى توان روى آنها به عنوان يك مدرك معتبر تكيه كرد.