آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اولا: برخی پیامبران نیز عمر طولانی داشته اند؛ چنانکه حضرت عیسی(ع) در آخر الزمان همراه با امام مهدی(عج) قیام خواهد کرد. در صحیح بخاری از معتبر ترین منابع اهل سنت آمده است: «چگونه هستيد هنگامی كه فرزند مريم در بين شما فرود آيد در حالی كه امام شما از خود شما باشد؟». حال ما می پرسیم، چرا با وجود پیامبر اسلام(ص) پیامبران دیگری عمر طولانی داشته اند، در حالی که پیامبر اسلام(ص) بالاترین مقام را در بین انسانها دارد؟!
ثانیا: علت طولانى بودن عمر امام مهدی(عج) اين است كه آن حضرت از طرف خداوند مأمور است حكومت واحد جهانى الهى را تشكيل دهد و تا زمينه ظهور او كه آمادگى جهانيان است فراهم نگردد، ظهور نمى‏ كند. البته پیامبر اکرم(ص) اگر در پرده غیبت به سر می بردند و خداوند نیز اراده می کرد، می توانست عمر طولانی داشته باشد، ولی پیامبری که در غیبت باشد دیگر نمی تواند رسالت خویش را انجام دهد.

یکی از بهانه هایی که درمورد طول عمر امام مهدی(علیه السلام) از سوی برخی مطرح می شود این است که اگر قرار باشد خداوند عمر کسی را به خاطر نیاز مردم به حجت الهی طولانی کند، پیامبران الهی از جمله پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) برای این امر اولویت داشتند چراکه مردم به ایشان نیز نیاز داشتند. برای پاسخ به این شبهه هم پاسخ نقضی می توان داد و هم پاسخ حلی.

پاسخ نقضی

هنگام مطالعه تاریخ انبیاء الهی می بینیم که برخی پیامبران نیز وجود داشته اند که عمر طولانی داشته اند: گويا مطرح کنندگان چنین شبهه ای مسأله طول عمر نوح(عليه السلام) را فراموش كرده اند كه قرآن در آيه 14 سوره عنكبوت صريحاً آن را ذکر می کند و مى گويد فقط 950 سال مشغول تبليغ میان قوم خود بود و درباره مجموع عمر او كمترين مقدارى كه نوشته اند 1600 سال است و بعضى بيش از اين مقدار تا 3000 سال يا بيشتر نوشته ‏اند!(1) البته طبق برخی تفاسیر مبتنی بر روایات، برخی عمر آن حضرت را 1700(2) و عده ای حتی 2500 سال(3) برآورد کرده اند.

عده ‏اى از علماى حديث از اهل سنّت درباره اشخاص ديگرى غير از نوح(علیه السلام) نیز عمرهايى طولانى تر از عمر نوح ذكر كرده اند. از جمله «نووى» كه از بزرگان محدثين سنى است در كتاب خود «تهذيب الاسماء» چنين مى نويسد: «در مورد طول عمر «خضر» و نبوّت او اختلاف است. اكثر دانشمندان معتقدند او از دانشمندان بوده نه پيامبر و الآن هم زنده است و به طور ناشناس در ميان مردم زندگى مى كند. اين مطلب نزد جمعى از عرفا و اهل صلاح و معرفت نيز معروف است و حكايات فراوانى درباره مشاهده خضر و تماس با او و سؤال و جواب هايى كه با او شده و مطالبى كه از وى گرفته اند و حضور او در مكان هاى شريفه نقل مى كنند كه مشهور است و احتياج به ذكر ندارد. شيخ ابوعمر و بن صلاح در فتاواى خود مى گويند: خضر به عقيده غالب علما و اهل صلاح زنده است و توده مردم نيز در اين عقيده با آنها هستند و تنها افراد معدودى از علماى حديث وجود او را انكار كرده اند».(4)

همچنین هم «نووی» و هم «زمخشرى» مى نويسند: «مسلمانان در زنده بودن چهار نفر از پيامبران متفق القولند: «ادريس و عيسى» كه‏ در آسمان زندگى دارند و «الياس و خضر» در زمين. تولد خضر در زمان ابراهيم(عليه السلام) صورت گرفته است».(5) اتفاقا درباره طول عمر خضر(6) که بنابر برخی روایات شش هزار سال است(7) امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «خداوند عمر حضرت خضر را به خاطر رسالتش یا به خاطر نزول کتابی بر او، یا به خاطر این که به وسیله شریعت او، شریعت پیامبران پیش از او را نسخ کند، یا به خاطر امامتی که بندگانش به او اقتدا نمایند، طولانی نکرده است، بلکه از آن جا که اراده فرموده است عمر حضرت مهدی قائم آل محمد در دوران غیبت آن حضرت بسیار طولانی باشد و می دانست که بندگانش بر طول عمر او ایراد و اشکال خواهند نمود، عمر او را طولانی ساخت تا بدان استدلال شود و طول عمر حضرت قائم بدان تشبیه گردد و به این وسیله اشکالات و ایرادات برطرف گردد».(8) از آن حضرت و حضرت الیاس(علیهما السلام) به عنوان کسانی که تا زمان ظهور امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه) پیوسته اطراف او هستند، یاد شده است.(9)

حتی در مورد حضرت عیسی(علیه السلام) روایاتی وجود دارد که در آخر الزمان همراه با امام مهدی(علیه السلام) قیام خواهد کرد. به عنوان نمونه در روایتی که در صحیح بخاری از معتبر ترین منابع اهل سنت آمده است می خوانیم: «كَيْفَ أَنْتُمْ إِذَا نَزَلَ ابْنُ مَرْيَمَ فِيكُمْ وَ إِمَامُكُمْ مِنْكُمْ»(10)؛ (چگونه هستيد هنگامي كه فرزند مريم در بين شما فرود آيد در حالي كه امام شما از خود شما باشد؟).

در نتیجه با وجود این پیامبرانی که عمر طولانی داشته اند، سؤال از اینکه چرا فقط به امام مهدی(علیه السلام) عمر طولانی عطا شده بی معناست. کسانی که این سؤال را درباره امام مهدی(علیه السلام) مطرح می کنند، پاسخ شان همان پاسخی است که آنها به این سؤال باید بدهند که چرا با وجود پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) پیامبران فوق الذکر عمر طولانی داشته اند، با اینکه پیامبر اسلام(ص) بالاترین مقام را در بین انسانها دارد؟!

پاسخ حلی

علت طولانى بودن عمر امام مهدی(علیه السلام) اين است كه آن حضرت از طرف خداوند مأمور است حكومت واحد جهانى الهى تشكيل دهد و تا زمينه ظهور او كه آمادگى جهانيان است فراهم نگردد ظهور نمى‏ كند.

قبل از پرداختن به این مسأله لازم است تفاوت وظایف و شؤون پیامبر و امام بیان گردد. پیامبران وظیفه دارند دستورات الهی را برای مردم بیان کنند و امام وظیفه دارد برنامه الهی را اجرا کند و ایصال به مطلوب داشته باشد. به عبارت دیگر امامت عبارت است از تحقق بخشيدن برنامه ‏هاى دينى اعم از حكومت به معنى وسيع كلمه، و اجراى حدود و احكام خدا و اجراى عدالت اجتماعى و همچنين تربيت و پرورش نفوس در «ظاهر» و «باطن» و اين مقام از مقام رسالت و نبوت بالاتر است؛ زيرا «نبوت» و «رسالت» تنها اخبار از سوى خدا و ابلاغ فرمان او و بشارت و انذار است اما در مورد «امامت» همه اينها وجود دارد به اضافه «اجراى احكام» و «تربيت نفوس از نظر ظاهر و باطن». البته روشن است كه بسيارى از پيامبران از جمله پیامبر گرامی اسلام داراى مقام امامت نيز بوده ‏اند.(11)

طبیعی است که پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) بر اساس وظیفه خود احکام اسلامی را تبیین کردند و آیات قرآن را بیان نمودند، اما اجرای این احکام به صورت کامل نیاز به زمان دارد و آن حضرت طبق آیه اکمال(12) رسالت خود را با تعیین امام علی(علیه السلام) به عنوان جانشین و امام بعد از خود کامل کردند و بعد از ایشان نیز سایر ائمه(علیهم السلام) برای اجرای احکام اسلامی تلاش کردند تا اینکه این وظیفه از سوی خداوند به امام مهدی(علیه السلام) واگذار شد. لذا شخصی که واجد شرایط برای عمر طولانی و قیام در آخر الزمان را دارد بعد از اتمام رسالت پیامبر(ص) و طبق اخبار رسیده از خود ایشان همان مهدی موعود است؛ چنانکه در بسیاری از روایات شیعه و اهل سنت به آن اشاره شده است. به عنوان مثال روایات فراوانی از پیامبر(ص) نقل شده که در آن آمده است: «يَبْعَثَ اللَّهُ تَعَالَى رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَيْتِي‏...، يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْرا»(13)؛ (خدا مردى از خاندان مرا مبعوث مى‏ كند... او زمين را پر از عدل و داد مى ‏كند همچنان كه پر از ظلم و جور مى باشد). مضمون این روایت با الفاظ مختلف در بسیاری از منابع روایی شیعه و سنی آمده است. بنابراين در طولانى بودن عمر عزيز امام مهدی(ع) هدف خاصى است كه در ديگران نيست.(14)

البته پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) اگر در پرده غیبت به سر می بردند و خداوند نیز اراده می کرد می توانست عمر طولانی داشته باشد، ولی پیامبری که در غیبت باشد دیگر نمی تواند رسالت خویش را انجام دهد. پیامبر اکرم(ص) هم نبی بود و هم امام و علاوه بر بیان دستورات الهی در اجرای آنها نیز تلاش کرد و ائمه بعدی نیز برای اجرای برنامه الهی تلاش کردند و در این مسیر ظلم و سختی بسیاری را تحمل کردند و در نهایت به شهادت رسیدند. اما امام مهدی(علیه السلام) با توجه به اینکه این آمادگی در بین مردم ایجاد شده بود که بدون حضور امام نیز به وظایف خود پی ببرند از چشم ظالمان غایب شدند تا وقتی که زمینه اجرای کامل برنامه الهی و انقلاب جهانی که منجر به کمال بشریت می گردد فراهم گردد. پیشبرد چنین هدفى و پى ریزى چنان انقلابى به یک نیروى فعّال و سازنده انسانى نیاز دارد که در واقع ارتش انقلاب جهانى را تشکیل مى دهد و تشکیل چنین ارتشى و به وجود آمدن چنین افراد پاکباخته و فداکارى که در راه هدف و حقیقت از همه چیز بگذرند نیاز به گذشت زمان دارد. اگر در برخى از روایات مى خوانیم که فلسفه طولانى شدن غیبت امام زمان، همان امتحان و آزمایش مردم است ممکن است ناظر به همین قسمت باشد زیرا امتحان و آزمایش در منطق اسلام نه به معنای آزمون هاى معمولى و کشف امور پنهانى، بلکه مقصود از آن پرورش روحیّات پاک و پدید آوردن حدّاکثر ورزیدگى در افراد مى باشد.(15)

با این توضیحات روشن می شود که در پیشگاه الهی برخی از انسانها شایستگی هایی کسب کرده اند که بر اساس آن شایستگی ها علم و مقام امامت و... به آنها داده شده است و در مقابل وظایفی نیز به آنها محول شده است و از آنجا که همه یک هدف را دنبال می کنند معنی ندارد بین آنها تفکیک قائل شویم و بپرسیم که کدامیک شایسته طول عمر بیشتر می باشد.