آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اولا: این روایات که از طرق حدیثی گوناگونی نقل شده با هم تناقض دارند. حتی روایتی که از خلیفه دوم این شأن نزول را برای آیه معرفی می کند روزهای متفاوتی را اعم از پنج شنبه و جمعه به عنوان روز نزول آیه معرفی می کند و این در حالی است که طبق همان مبانی تاریخی و حدیثی، نقلی یافت نشده که بنابر آن، پیامبر اکرم در روز عرفه حجه الوداع، نماز جمعه برپا کرده باشند!

ثانیا: چنین شأن نزولی برای آیه با دو عقیده مشهور اهل سنت نیز تناقض دارد. یکی وفات پیامبر 81 روز بعد از نزول این آیه و دیگر وفات ایشان در روز 12ربیع الاول. اگر آنچنان که ادعا شده این آیه در عرفه بر پیامبر نازل شده، فاصله بین روز وفات ایشان (12ربیع) تا روز عرفه بیش از 90 روز است نه 81 روز!

روایاتی در منابع اهل سنت وجود دارد که در آنها اشاره شده است که آیه اکمال دین(1) در روز عرفه نازل شده است و از آنجا که برخی از این احادیث در مهم ترین منابع اهل تسنن همچون صحیح بخاری(2) نیز نقل شده، نزد اهل تسنن به عنوان مشهورترین قول در باره شأن نزول این آیه تلقی می شود. در منابع حدیثی اهل تسنن این موضوع در قالب های مختلفی وجود دارد. برای مثال گفته شده که معاویه در بالای منبر به این موضوع اشاره کرده است(3) یا گفته شده که خلیفه دوم نیز به این موضوع تصریح کرده که این آیه کریمه در حجه الوداع و در روز جمعه و در عرفه و در منطقه عرفات نازل شده است(4) امّا چنین ادعایی راجع به این آیه با چالش های اساسی روبه روست.

تناقض داشتن اصل روایات

مهم ترین چالش پیش روی این احادیث متناقض بودن آنها با یکدیگر است. برای مثال می بینیم که در مقابل احادیث مشهوری که از قول خلیفه دوم، نزول آیه در روز عرفه و روز جمعه دانسته شده، اقوال و احادیث دیگری نیز در خود منابع اهل سنت و از قول روایان اهل سنت وجود دارد که در آنها گفته شده نزول این آیه در روز دوشنبه بوده است.(5) حتی بالاتر از آن می بینیم که روایات نقل شده از خلیفه دوم راجع به این موضوع نیز با هم دیگر هماهنگی ندارند و در برخی از آنها روایت شده که به عقیده خلیفه دوم روز نزول این آیه در عرفات، روز پنج شنبه بوده است!(6)

گذشته از آن، موضوع دیگری که صحت ادعای اهل تسنن راجع به این آیه را با استناد به روایت مشهور خلیفه دوم زیر سؤال می برد، این است که به ادعای خلیفه دوم روز عرفه ای که این آیه کریمه در آن نازل شده، جمعه بوده است و این در حالی است که از هیچ یک از روایت کنندگان حدیث گزارش نشده است که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در آن روز در عرفات نماز جمعه را اقامه کرده باشند و حتی بالاتر از آن می بینیم که در منابع اهل سنت گزارش شده که آن حضرت در حجه الوداع و در روز عرفه نماز ظهر و عصر را با هم خواندند و بین این دو نماز هیچ نماز دیگری را اقامه نکردند!(7)

چنین ابهامات و تناقض های صریح و روشنی درباره روز و زمان دقیق نزول این آیه، هر محقق منصفی را در پذیرفتن ادعای مشهور اهل تسنن راجع به آن دچار شک و تردید می کند.

تناقض داشتن روایات با بنای اهل سنت در تاریخ وفات پیامبر

وقتی به روایات و اعتقادات اهل سنت نگاهی نظامند بیاندازیم و سعی کنیم همه اجزای این دستگاه فکری را در کنار هم بسنجیم، می بینیم که پذیرش نازل شدن آیه اکمال دین در روز عرفه (اعتقاد مشهور اکثر اهل سنت) با اعتقاد دیگر آن ها مبنی بر وفات پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) در 12 ربیع الأول تناقض پیدا می کند.

بنابر احادیث نقل شده در منابع مختلف اهل سنت، مشهور و معروف نزد آنها این است که فاصله نزول آیه اکمال دین تا وفات پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) 81 روز یا 80 شب بوده است.(8) از سوی دیگر قول معروف و مقبول نزد اهل سنت این است که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در دوازدهم ربیع الاول از دنیا رفتند.(9) حال اگر فاصله زمانی دوازدهم ربیع الاول را با روز عرفه (روز نزول آیه اکمال دین به ادعای مشهور اهل سنت) حساب کنیم به زمانی بیشتر از 90 روز می رسیم نه 80 یا 81 روز!

این تناقضات و عدم هماهنگی تاریخی اقوال و آرای مشهور نزد اهل سنت نشان می دهد نمی توان به قرائت مشهور آنان در نزول آیه اکمال دین در روز عرفه اعتماد کرد.