آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از نظر نظارت و كنترل اجتماع، وجدان دچار نارسايى هايي هست؛ در حاليكه اثر ايمان و عقايد مذهبى صحيح در كنترل اعمال و گفتار انسان به مراتب بيش از تأثير وجدان است. علاوه بر اين، تعليمات پيامبران بزرگ خدا، تأثيرات ديگرى نيز در تكامل فرد و اجتماع ـ غير از مسئله نظارت بر اعمال ـ دارد كه تأثير وجدان از اين نظر در برابر آن صفر است. نظارت وجدان، نارسايى هايى دارد كه هيچ يك از آنها در حكومت عقايد مذهبى ديده نمى شود. به همين دليل تأثير عقايد مذهبى، عميق و ريشه دار و تأثير وجدان، ضعيف است.

ممكن است كسى بگويد: اگر وجدان نمى تواند صد در صد مفاسد اخلاقى و اجتماعى را ريشه كن سازد و انسان ها را به يك زندگى صحيح و خالى از هر گونه خلاف كارى سوق دهد، مذاهب هم تاكنون نتوانسته اند چنين كارى را انجام دهند و به اصطلاح يك مدينه فاضله انسانى به وجود آورند. پس اين ايراد تنها متوجه وجدان نيست؛ بلكه گريبانگير مذاهب هم مى باشد.
در پاسخ بايد گفت: از نظر نظارت و كنترل اجتماع، وجدان دچار نارسايى هايي هست. البته منظور ما اين نيست كه بگوييم: مذاهب در هر اجتماعى كه قدم گذارده است مفاسد را به كلى ريشه كن ساخته است؛ بلكه منظور ما مقايسه «وجدان» و «مذهب» از نظر «مقدار تأثير در اصلاح فرد و اجتماع و مبارزه با مفاسد گوناگون» مي باشد. ما مى خواهيم ثابت كنيم كه: اثر ايمان و عقايد مذهبى صحيح در كنترل اعمال و گفتار انسان به مراتب بيش از تأثير وجدان است، حتى چندان قابل مقايسه با هم نيستند. علاوه بر اين، تعليمات پيامبران بزرگ خدا، تأثيرات ديگرى نيز در تكامل فرد و اجتماع ـ غير از مسئله نظارت بر اعمال ـ دارد كه تأثير وجدان از اين نظر در برابر آن صفر است. نظارت وجدان، نارسايى هايى دارد كه هيچ يك از آنها در حكومت عقايد مذهبى ديده نمى شود. به همين دليل تأثير عقايد مذهبى، عميق و ريشه دار و تأثير وجدان، ضعيف است. جامعه هاى بزرگى بوده اند كه در سايه تعليمات پيامبران بزرگ، موفق به اصلاحات اساسى و همه جانبه اى در شئون مختلف اجتماعى شده اند، در صورتى كه اگر مى خواستند تنها به نداى وجدان گوش دهند، هرگز چنين موفّقيّتى نصيب آنها نمى شد.
راه دور نرويم. اگر امروزه هم اعتقادات مذهبى ـ با آن همه تحريف ها! از جوامع بشرى برداشته شود و مردمِ جهان هيچ گونه مسئوليتى جز مسئوليتِ وجدانى در خود احساس نكنند، به طور يقين مفاسد كنونى چندين برابر مى شود و حتى عدّه اى از مردم به آدم خوارى خواهند پرداخت! اگر دائماً به وسيله رسانه هاى جهان، يك سرى تبليغات صحيح مذهبى متنوع و مطابق با زبان روز و اصول روانشناسى به گونه اى اجرا شود كه عقايد مذهبى در تمام مردم دنيا زنده و تقويت گردد و ايمان به خدا، روز رستاخيز و پاداش و كيفر اعمال، در كانون دل ها جاى گير شود، بدون شك چهره دنياى كنونى عوض خواهد شد و مفاسد اخلاقى و اجتماعى به حدّاقل كاهش خواهد يافت؛ ولى اگر همين تبليغات درباره وجدان صورت گيرد، مسلماً يك دهم اين تأثير را نخواهد داشت و علت آن، همان نواقص و نارسايى هاى مختلفى است كه وجدان در كار خود دارد. بنابراين اگر ما مى گوييم: وجدان در هيچ قسمت حتى در قسمت نظارت و كنترل اعمال نمى تواند جاى مذهب را بگيرد، به اين دليل است.(1)