آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

تكرار عمل يا عادات شخصى تأثيرِ زيادي در «وجدان» دارد؛ افرادى كه مرتكب جنايات پى در پى مى شوند ممكن است وجدانشان در دفعه اوّل به شدّت متأثّر و ناراحت گردد؛ ولى اين ناراحتى در دفعات بعد كمتر شده تا جايى كه هنگام ارتكابِ جنايت هاي بعدي هيچ گونه ناراحتى احساس نمى كنند. از طرف ديگر اگر انسان بخواهد كارهاى نيكى را كه بر اثر تكرار به آن عادت كرده ترك كند، فوق العاده ناراحت مى شود؛ زيرا وجدان، حسّاسيّتِ فوق العاده اى نسبت به آن پيدا كرده است.

«تكرار عمل يا عادات شخصى» (در مقابل عاداتِ محيط) نيز در تأثيرِ «وجدان» دخالتِ فراوان دارد. افرادى كه مرتكب جنايات پى در پى مى شوند ممكن است وجدانشان در دفعه اوّل به شدّت متأثّر و ناراحت گردد؛ ولى در دفعات بعد اين ناراحتي به قدرى كمتر مى شود تا جايى كه اين عادت در روح آنها به قدرى رسوخ پيدا مى كند كه هنگام ارتكابِ جنايت هيچ گونه ناراحتى احساس نمى كنند. مانند بعضى از سياستمداران كهنه كار(1) كه براى حفظِ موقعيت خود دست به جنايات هولناكى مى زنند كه از شنيدن آن مو بر بدن راست مى شود؛ ولى هنگامى كه خودشان آن منظره را مشاهده مى كنند كاملا خونسرد و آرامند و از ظاهرشان پيداست كه هيچ گونه عذابِ وجدانى ندارند و علت اين امر آن است كه: به تدريج اين نيروى الهى بر اثر تكرار عمل و بى اعتنايى به قضاوت وجدان، تحليل رفته و از كار افتاده است.
اگر وجدان هم مانند ساير نيروهاى جسمى و روحى به كار نيفتد، به تدريج تحليل مى رود و از كار مى افتد، دانشمندان علوم طبيعى مى گويند: حيواناتى در غارهاى تاريك زندگى مى كنند كه عموماً چشم هاى نابينايى دارند، آنها از روزِ نخست چنين نبوده اند، چشم هاى بينايى داشتند و در بيرونِ غار زندگى مى كردند؛ ولى هنگامى كه ضرورتِ زندگى، آنها را به درون آن غارهاى تاريك راند، چشم هايشان از فعّاليّت باز ماند و به تدريج تحليل رفت و نابينا شد، و هم چنين افرادى كه براى مدّتى طولانى محكوم به زندان هاى انفرادى مى شوند، اعصاب پاهايشان در آن محيط كوچك از كار مى افتد و هنگامى كه آزاد مى گردند تا مدّتى قدرت حركت ندارند. نيروى وجدان نيز درست همين گونه است؛ يعنى هنگامى كه مورد بى اعتنايى واقع شد به تدريج از بين مى رود.
از طرف ديگر اگر انسان بخواهد كارهاى نيكى را كه بر اثر تكرار، به آن عادت كرده ترك كند، فوق العاده ناراحت مى شود؛ زيرا وجدان، حسّاسيّتِ فوق العاده اى نسبت به آن پيدا كرده است.(2)