آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«تشابه» در آیات قرآن نه نسبى است و نه ذاتى و واقعى؛ بلكه «شأنى و نوعى» است. به اين معنی كه برخى آيات، به جهت محتواى بلند و كوتاهى لفظ و عبارت، زمينه تشابه در آنها فراهم است؛ يعنى جاى آن را دارد كه تشابه ايجاد كند؛ زيرا تنگى و كوتاهى قالب، موجب گرديده تا لفظ در اِفاده معناى مراد ـ كه بسيار بلند و پهناور است ـ كوتاه آيد و نارسا جلوه كند.

در بحث «تشابه» يك پرسش مهم اين است كه آيا تشابه در آيات قرآن، نسبى است يا مطلق؟ آيا متشابه بودنِ آيات يك واقعيّت ذاتى آيات قرآن است و اين آيات فى نفسه براى همه متشابه است، گرچه براى دانشمندان امكان رفع تشابه فراهم است! يا آن كه اساسا، براى ارباب بصيرت تشابهى وجود ندارد و وجود تشابه تنها براى آن دسته از مردم است كه علم كافى ندارند؟
در پاسخ بايد گفت: تشابه برخى از آيات نه نسبى است و نه ذاتى و واقعى؛ بلكه شأنى و نوعى است. به اين معنا كه برخى آيات، به جهت محتواى بلند و كوتاهى لفظ و عبارت، زمينه تشابه در آنها فراهم است؛ يعنى جاى آن را دارد كه تشابه ايجاد كند؛ زيرا تنگى و كوتاهى قالب، موجب گرديده تا لفظ در اِفاده معناى مراد ـ كه بسيار بلند و پهناور است ـ كوتاه آيد و نارسا جلوه كند. نوعا افراد، با برخورد با اين گونه موارد دچار اشتباه و ترديد مى گردند؛ زيرا ظاهر عبارت نمى تواند معنا را كاملا در اختيار بيننده يا شنونده قرار دهد. ولى احيانا كسانى هستند، با سبق اطلاعات و واقف بودن بر رموز معانى و الفاظ وارده در قرآن كه دچار اين اشكال نگردند، لذا تشابه در قرآن، شأنى و نوعى است، نه نسبى و نه واقعى و همگانى.(1)