آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

نزول قرآن به صورت «تدريجى» و به صورت آيه آيه و سوره سوره بود و تا پايان عمر پيامبر(ص) ادامه داشت و همين امر موجب عيب جويى مشركان گرديد. قرآن در پاسخ به آنها مي فرمايد: «این [نزول تدریجى] براى این است که قلب تو را بوسیله آن محکم داریم، و [از این رو] آن را بتدریج بر تو خواندیم». در جاى ديگر مى فرمايد: «و قرآنى [بر تو نازل کردیم] که [آیات] آن را از هم جدا کردیم، تا آن را به تدریج و با آرامش بر مردم بخوانى؛ و به یقین ما آن را نازل کردیم». همچنین از آیات قرآن استنباط می شود حکمت این کار آن است که پيامبر(ص) و مسلمانان احساس كنند همواره مورد عنايت خاص پروردگار قرار داشته و پيوسته رابطه آنان با حقّ تعالى استوار است.

«قرآن» مجموعه آيات و سوره هاى نازل شده بر پيامبر اسلام(صلی الله عليه و آله) است كه پيش از هجرت و پس از آن در مناسبت هاى مختلف و پيش آمدهاى گوناگون به طور پراكنده نازل شده است. سپس گردآورى شده و به صورت مجموعه كتاب در آمده است.

نزول «قرآن» به صورت تدريجى؛ يعني به صورت آيه آيه و سوره سوره بوده و تا آخرين سال حيات پيامبر اكرم(ص) ادامه داشته است. در دوران حيات پيامبر(ص) هرگاه پيش آمدى رخ مى داد يا مسلمانان با مشكلى روبرو مى شدند، در ارتباط با آن پيش آمد يا براى رفع آن مشكل يا أحيانا پاسخ به سؤال هاى مطرح شده، مجموعه اى از آيات يا سوره‌ اى نازل مى شد. اين مناسبت ها و پيش آمدها را اصطلاحا «اسباب نزول» يا «شأن نزول» مى نامند، كه دانستنِ آنها براى فهم دقيق بسيارى از آيات ضرورى است.

اين نزولِ پراكنده، «قرآن» را از ديگر كتب آسمانى جدا مى سازد؛ زيرا «صُحُف» ابراهيم و اَلواح موسى يك جا نازل شد و همين امر موجب عيبجويى مشركان گرديد: «وَ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً ...»(1)؛ (و کافران گفتند: چرا قرآن یکجا بر او نازل نشده است؟! ...).

در جواب آنان آمده: «كَذَٰلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَ رَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلاً»(2)؛ (این [نزول تدریجى] براى این است که قلب تو را بوسیله آن محکم داریم، و [از این رو] آن را بتدریج بر تو خواندیم). در جاى ديگر مى گويد: «وَ قُرْآناً فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَىٰ مُكْثٍ وَ نَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلاً»(3)؛ (و قرآنى [بر تو نازل کردیم] که [آیات] آن را از هم جدا کردیم، تا آن را به تدریج و با آرامش بر مردم بخوانى؛ و به یقین، ما آن را نازل کردیم).

به‌ طورى كه از «قرآن» استنباط مى‌ شود، حكمت «تدريجى بودن نزول قرآن» آن است كه پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) و مسلمانان احساس كنند همواره مورد عنايت خاص پروردگار قرار دارند و پيوسته رابطه آنان با حقّ تعالى استوار است و اين تداومِ نزول باعث دلگرمى و تثبيت آنان مي شود: «وَ اصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْيُنِنَا ...»(4)؛ (در راه ابلاغ حکم پروردگارت صبر و استقامت کن؛ چرا که تو تحت مراقبت و حفظ ما هستى ...). اين قبيل دلگرمى هاى مداوم براى پيامبر اسلام(ص) فراوان بوده است و در «قرآن» در موارد بسيارى بدان اشاره شده است.(5)